ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από αστάθεια και αβεβαιότητα, με προοπτική μεσοπρόθεσμα, την επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας. Η παγκόσμια οικονομία φαίνεται να κινείται σε δύο ταχύτητες, καθώς και το 2011, η οικονομική ανάπτυξη στηρίχθηκε κυρίως στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Από την άλλη πλευρά, σημαντικές ανισορροπίες στο βαθμό και στην ταχύτητα βελτίωσης του οικονομικού κλίματος παρατηρούνται στις προηγμένες οικονομίες. Η χαμηλότερη οικονομική ανάπτυξη στις χώρες αυτές και οι αυξημένες δημοσιονομικές ανισορροπίες ενέτειναν τους κινδύνους για μια γενικευμένη κρίση χρέους σε Ευρώπη και Αμερική, θέτοντας σε κίνδυνο και τη διαφαινόμενη σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Στο πλαίσιο αυτό, η οικονομική πολιτική στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες επικεντρώνεται στον περιορισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και στην απρόσκοπτη αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους. Σε πολλές χώρες της Ευρωζώνης και στις ΗΠΑ ανακοινώθηκε το 2011 η εφαρμογή αυστηρών προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής, κυρίως μέσω της περιστολής των δημοσίων δαπανών. Στόχος είναι αφενός η σταθεροποίηση μακροπρόθεσμα του λόγου του δημοσίου χρέους προς ΑΕΠ σε βιώσιμα επίπεδα, και αφετέρου, ο περιορισμός της εντεινόμενης αβεβαιότητας στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου και η βελτίωση των επενδυτικών προσδοκιών.
Σε αντιδιαστολή προς την επεκτατική νομισματική πολιτική που εφαρμόστηκε το 2009 για τον περιορισμό της οικονομικής ύφεσης και την ενίσχυση της ρευστότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, οι νομισματικές αρχές αναμένεται να ακολουθήσουν μεσοπρόθεσμα περισσότερο αυστηρή νομισματική πολιτική για τη συγκράτηση των πληθωριστικών πιέσεων. Δεδομένης της ασύμμετρης οικονομικής ανάκαμψης στις χώρες της Ευρωζώνης και παρά τις αντίρροπες πιέσεις που ασκούνται από την αγορά εργασίας, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχώρησε μέσα στο 2011 σε σταδιακή αύξηση του βασικού επιτοκίου στο 1,5%. Η πολιτική αυτή οδήγησε σε διεύρυνση του περιθωρίου των βασικών επιτοκίων μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωζώνης, και σε αντίστοιχες πιέσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες.
Για το 2011, η αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ εκτιμάται στο 4% το 2011 και στο 4% το 2012 από 5,1% το 2010 (Έκθεση του ΔΝΤ, Σεπτ. 2011). Το πρώτο τρίμηνο του 2011, ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου προϊόντος ήταν 4,3% σε ετήσια βάση, ενώ το δεύτερο τρίμηνο του έτους παρατηρείται μικρή κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με την Ενδιάμεση Έκθεση της ΕΕ (Σεπτ.2011), για την Ευρωζώνη και την ΕΕ εκτιμάται αύξηση του ΑΕΠ του 2011 κατά 1,6% και 1,7% αντίστοιχα, από 1,8% το 2010, προερχόμενη κυρίως από τη συνέχιση της ανάκαμψης της Γερμανικής οικονομίας (3,5% το 2010 και 2,9% το 2011).
Ο παγκόσμιος πληθωρισμός αυξήθηκε από 3,5% το τέταρτο τρίμηνο του 2010 στο 4% το πρώτο τρίμηνο του 2011, γεγονός που οφείλεται στις αυξήσεις των διεθνών τιμών των εμπορευμάτων. Ωστόσο, ο πυρήνας του πληθωρισμού παρέμεινε σε σχετικά χαμηλά επίπεδα στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, ενώ αυξήθηκε οριακά στην Ευρωζώνη. Με βάση τις τελευταίες εκτιμήσεις της ΕΕ, ο εναρμονισμένος ΔΤΚ αναμένεται ότι θα αυξηθεί το 2011 κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες στην Ευρωζώνη και κατά 2,9 ποσοστιαίες μονάδες στην ΕΕ-27. Η διεθνής τιμή του πετρελαίου σταθεροποιήθηκε στα 107 δολάρια/βαρέλι, μετά τη σημαντική αύξηση στα 120 δολάρια/βαρέλι τον Απρίλιο του 2011. Η μέση τιμή του πετρελαίου εκτιμάται στα 111 δολάρια/βαρέλι για το 2011, ενώ προβλέπεται οριακή μείωση της τιμής το επόμενο έτος.
Πίνακας 1.1. Βασικά μεγέθη για τη παγκόσμια οικονομία (% ετήσιες μεταβολές, σταθερές τιμές) | |||
2010 | 2011 | 2012 | |
1. Παγκόσμιο ΑΕΠ | 5,1 | 4,0 | 4,0 |
ΑΕΠ Ευρωζώνης | 1,8 | 1,6 | 1,1 |
ΑΕΠ ΗΠΑ | 3,0 | 1,5 | 1,8 |
2. Όγκος Παγκόσμιου εμπορίου (αγαθά και υπηρεσίες) | 12,8 | 7,5 | 5,8 |
3. Πληθωρισμός Ευρωζώνης | 1,6 | 2,5 | 1,5 |
4. Ποσοστό Ανεργίας Ευρωζώνης | 10,1 | 9,9 | 9,9 |
5. Έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) | |||
Ευρωζώνη | -6,0 | -4,1 | -3,1 |
ΗΠΑ | -10,3 | -9,6 | -7,9 |
6. Τιμή πετρελαίου / βαρέλι ($ ΗΠΑ) | 79,03 | 103,2 | 100,0 |
Πηγή: IMF, World Economic Outlook, Sept.2011
2. Οι οικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα
2.1 Γενική Επισκόπηση της Ελληνικής οικονομίας
Το 2010, πρώτο έτος εφαρμογής του Προγράμματος Οικονομικής Πολιτικής, επιτεύχθηκε μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ (από 15,4% το 2009 σε 10,5% το 2010). Η κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες διόρθωση του ελλείμματος ήταν η μεγαλύτερη που έχει σημειωθεί ποτέ από χώρα της Ευρωζώνης. Να σημειωθεί ότι η μείωση αυτή συντελέστηκε σε ένα περιβάλλον με αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Για το 2011, ο στόχος του προγράμματος ήταν η περαιτέρω μείωση του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ. Παρά την προβλεπόμενη μικρότερη μείωση σε σχέση με το 2010, όπως μετριέται σε εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ, η απαιτούμενη δημοσιονομική προσπάθεια σε επίπεδο λήψης μέτρων είναι του ιδίου μεγέθους και έντασης με το 2010, καθώς η επιδείνωση της ύφεσης, επηρεάζει αρνητικά την πλήρη αποδοτικότητα των ληφθέντων μέτρων.
Η σχέση δημοσιονομικής πολιτικής και ανάπτυξης είναι αμφίδρομη. Από τη μία πλευρά λειτουργούν οι δημοσιονομικοί πολλαπλασιαστές (δηλαδή η ποσοστιαία επίδραση στο ΑΕΠ από την αύξηση ή μείωση κατά μία εκατοστιαία μονάδα του δημόσιου ελλείμματος), ενώ από την άλλη πλευρά λειτουργεί η επίδραση της αύξησης ή μείωσης του ΑΕΠ στο δημόσιο έλλειμμα (μέσω της απόδοσης των φορολογικών συντελεστών και των έκτακτων δαπανών, όπως η αύξηση των επιδομάτων ανεργίας). Το τελικό αποτέλεσμα που προκύπτει από την αλληλεπίδραση των δύο αυτών αντίρροπων παραγόντων είναι ότι η αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής προσαρμογής στη μείωση του ελλείμματος είναι περίπου 0,5 έως 0,7 του ΑΕΠ (δηλαδή δημοσιονομική προσαρμογή της τάξης του 1% του ΑΕΠ μειώνει το έλλειμμα κατά 0,5 -0,7% του ΑΕΠ).
Το 2011 είναι το δεύτερο έτος εφαρμογής του προγράμματος, σε ένα όμως δυσμενέστερο εξωτερικό περιβάλλον σε σχέση με το 2010. Επιπλέον, το 2011 είναι το έτος που αποκαλύφθηκε πλήρως η παγκόσμια έκταση του φαινομένου της κρίσης χρέους των αναπτυγμένων χωρών, με προεξάρχουσες τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιαπωνία και τις χώρες του νότου της Ευρωζώνης. Το εύρος και βάθος αυτής της κρίσης έχει αρνητικές επιπτώσεις τόσο στη χρηματοδότηση όσο και στην ανάπτυξη αυτών των οικονομιών, όμως από την άλλη πλευρά ανέδειξε και την ανάγκη συλλογικής και συντονισμένης αντιμετώπισής της από όλες τις χώρες.
Στο πλαίσιο αυτό, κρίθηκε αναγκαία η βελτίωση των όρων του χρηματοδοτικού προγράμματος της ελληνικής οικονομίας, με την επιμήκυνση της περιόδου αποπληρωμής και τη μείωση κατά 100 μονάδες βάσης του επιτοκίου δανεισμού του δανείου των 110 δισ. ευρώ του Μηχανισμού Χρηματοδοτικής Στήριξης από τις χώρες της Ευρωζώνης και το ΔΝΤ (απόφαση των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων της Ευρωζώνης της 11ης Μαρτίου 2011).
Την παραπάνω απόφαση, μέσα σε ένα συνεχώς επιδεινούμενο από τη διεθνή κρίση χρέους περιβάλλον, ακολούθησε η απόφαση της 21ης Ιουλίου των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων για τη στήριξη ενός νέου προγράμματος 109 δισ. ευρώ ενίσχυσης της Ελλάδας από κοινού με το ΔΝΤ και την εθελοντική συμβολή του ιδιωτικού τομέα, για την πλήρη κάλυψη του χρηματοδοτικού ελλείμματος μέχρι το 2014. Η νέα ενίσχυση προβλέπει επιμήκυνση της προθεσμίας λήξεως των μελλοντικών δανείων του EFSF (Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοδοτικής Σταθερότητας) από τα ισχύοντα 7,5 έτη σε τουλάχιστον 15 έτη και σε 30 έτη κατ’ ανώτατο όριο με περίοδο χάριτος 10 ετών και με επιτόκια δανεισμού ισοδύναμα με τα επιτόκια του Μηχανισμού για τη Στήριξη του Ισοζυγίου Πληρωμών (περίπου 3,5%).
Η νέα συμφωνία διασφαλίζει τη βιωσιμότητα του χρέους, καθώς αναφέρεται σε μακροχρόνιο ορίζοντα, μέχρι το 2020, ενώ το χρηματοδοτικό ύψος και των δύο προγραμμάτων είναι 219 δισ. ευρώ από τη γενικότερη συμβολή των ευρωπαϊκών χωρών. Σημειώνεται ότι στο ποσό, των 219 δισ. ευρώ, δεν συμπεριλαμβάνεται το ποσό των 35 δισ. ευρώ, το οποίο είναι διαθέσιμο μέσω του EFSF προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ώστε να διασφαλισθεί η ρευστότητα και η χρηματοδότηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος. Από τη νέα συμφωνία επέρχεται μείωση του καθαρού χρέους κατά 26,1 δισ. ευρώ ή 11,58% του ΑΕΠ. Η μείωση αυτή αφορά το καθαρό χρέος δηλαδή χωρίς τις εγγυήσεις, οι οποίες αφορούν το ακαθάριστο συνολικό χρέος.
Το 2011, είναι το δεύτερο έτος που η προσπάθεια συνεχίζεται για περαιτέρω μείωση των δαπανών, βελτίωση των δημοσιονομικών συνθηκών και συνέχιση των διαρθρωτικών αλλαγών. Πολλές από τις δημοσιονομικές αλλαγές του 2011 δεν έχουν άμεση επίπτωση στο έλλειμμα αλλά είναι απαραίτητες για τη μόνιμη και διαχρονική βελτίωση της δημοσιονομικής διαχείρισης. Οι τομές αυτές είναι στη λειτουργία της δημόσιας διοίκησης, στην υγεία, στο ασφαλιστικό σύστημα, στο κοινωνικό κράτος, στις δημόσιες επιχειρήσεις, στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος και στους θεσμούς λογοδοσίας και διαφάνειας.
Τα μέτρα που θα έχουν άμεση επίπτωση στη μείωση του ελλείμματος και στη δυναμική του χρέους στο τελευταίο τρίμηνο του 2011 είναι η εφαρμογή του ενιαίου μισθολογίου στο δημόσιο τομέα, η διεύρυνση του θεσμού της εργασιακής εφεδρείας στο σύνολο του δημόσιου τομέα και η υλοποίηση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων.
Η δημοσιονομική στρατηγική της κυβέρνησης για το 2012 βασίζεται στους παρακάτω βασικούς πυλώνες:
· εφαρμογή Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015,
· συνέχιση της εφαρμογής αναγκαίων διαρθρωτικών και θεσμικών αλλαγών,
· βελτίωση του φορολογικού και ασφαλιστικού συστήματος,
· επιτάχυνση των αποκρατικοποιήσεων και του προγράμματος αξιοποίησης της ακίνητης περιουσίας του δημοσίου,
· περαιτέρω αναδιάρθρωση των φορέων του δημοσίου (συγχωνεύσεις/καταργήσεις).
Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε μια κρίσιμη συγκυρία όσον αφορά τις προοπτικές ανάπτυξης: το εμπροσθοβαρές δημοσιονομικό πρόγραμμα, βραχυπρόθεσμα συμβάλλει ως ένα βαθμό στην κατάσταση ύφεσης της οικονομίας, η οποία επιπλέον περιβάλλεται από κινδύνους και αβεβαιότητες που υπάρχουν για ανάκαμψη στην Ευρωζώνη και την παγκόσμια οικονομία.
Συνεπώς μεσοπρόθεσμα, πολλά θα εξαρτηθούν από τη σύνθεση, την ταχύτητα της εφαρμογής και τη γενικότερη πρόοδο του προγράμματος διαρθρωτικών αλλαγών. Οι διαρθρωτικές αλλαγές στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών (όπως το άνοιγμα των αγορών, η ενίσχυση του ανταγωνισμού, η απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης, η απελευθέρωση των επαγγελμάτων και οι ιδιωτικοποιήσεις) μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση των ιδιωτικών επενδύσεων και συνεπώς σε αύξηση της παραγωγικότητας και τεχνολογικής αναδιάρθρωσης, παράγοντες που συνδέονται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην αγορά εργασίας μπορούν να ενισχύσουν τη συμβολή του παράγοντα εργασίας στην ανάπτυξη από το 2012, ενώ ταυτόχρονα να βοηθήσουν στη συγκράτηση του κόστους εργασίας. Συνολικά, οι διαρθρωτικές αλλαγές αποτελούν έναν καθοριστικό παράγοντα για εφαρμογή ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης βασισμένο στις επενδύσεις και την εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας.
2.2 Οι εξελίξεις το 2011
Η οικονομική δραστηριότητα
Όλοι οι δείκτες που αντανακλούν την οικονομική δραστηριότητα σε μηνιαία βάση, είτε από την πλευρά της δαπάνης, είτε από την πλευρά της παραγωγής, με εξαίρεση αυτούς για τις εξαγωγές[1] (1ο εξάμηνο του 2011: αύξηση, σε τρέχουσες τιμές, 40,4%), δείχνουν σημαντική μείωση της οικονομικής δραστηριότητας το 2011, ενώ οι δείκτες οικονομικού κλίματος και οι δείκτες προσδοκιών παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα με παράλληλη σημαντική μεταβλητότητα. Οι τάσεις αυτές δείχνουν συνέχιση της ύφεσης και στα επόμενα τρίμηνα του έτους, δεδομένης και της εξαιρετικά χαμηλής πιστωτικής επέκτασης και της περιοριστικής δημοσιονομικής και εισοδηματικής πολιτικής.
Με βάση τα διαθέσιμα, μη εποχικά διορθωμένα τριμηνιαία στοιχεία, των Εθνικών Λογαριασμών της ΕΛΣΤΑΤ, το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές, κατά το 2ο τρίμηνο του 2011 παρουσίασε μείωση κατά 7,3% σε ετήσια βάση σε σχέση με το 2ο τρίμηνο του 2010. Αναφορικά με τις συνιστώσες του ΑΕΠ, στο 2ο τρίμηνο του 2011, η ιδιωτική κατανάλωση σημείωσε μείωση κατά 6,8%, οι συνολικές επενδύσεις μείωση κατά 17,9%, οι εξαγωγές αγαθών αύξηση κατά 2,2% και οι εξαγωγές υπηρεσιών μείωση κατά 3,8% ενώ οι εισαγωγές αγαθών μειώθηκαν κατά 7,1% και οι εισαγωγές υπηρεσιών κατά 9,2%.
Δεδομένου ότι στο 2ο εξάμηνο του 2011 θα έχουμε και την επίπτωση στην πραγματική οικονομία από την εφαρμογή των μέτρων του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής για το 2011, εκτιμάται ότι η ετήσια μείωση του πραγματικού ΑΕΠ του 2011 θα είναι 5,5%. Από τα διαθέσιμα στοιχεία φαίνεται ότι η μείωση του ΑΕΠ μέσα στο 2011 οφείλεται στη μείωση της εγχώριας ζήτησης (κατανάλωση και επενδύσεις), η οποία αντισταθμίζεται εν μέρει από τη βελτίωση του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών και κυρίως του εμπορικού ισοζυγίου.
Πληθωρισμός - Τιμές
Οι πληθωριστικές πιέσεις μειώθηκαν σταθερά στο 1ο οκτάμηνο του 2011. Ο εναρμονισμένος ΔΤΚ αυξήθηκε στην περίοδο Ιαν.-Αυγ. κατά 3,4%, από 4,4% την αντίστοιχη περίοδο του 2010, ενώ τον Αύγουστο επιβραδύνθηκε στο 1,4% (σε 12μηνη μεταβολή), μειώνοντας σημαντικά τη διαφορά πληθωρισμού Ελλάδας-Ευρωζώνης. Ο δομικός πληθωρισμός συνεχίζει την πορεία αποκλιμάκωσής του, με το μήνα Αύγουστο να αγγίζει μηδενικούς ρυθμούς αύξησης, ρυθμούς κατά πολύ μικρότερους για πρώτη φορά, από το μέσο όρο του δομικού εναρμονισμένου ΔΤΚ της Ευρωζώνης. Την ίδια περίοδο ο εναρμονισμένος ΔΤΚ σε σταθερούς φόρους αυξήθηκε μόνο κατά 1,2%.
Στο τελευταίο τρίμηνο του 2011 αναμένεται μια επιβάρυνση των τιμών από τα δημοσιονομικά μέτρα με την αύξηση ορισμένων ειδικών φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ σε κάποιες κατηγορίες προϊόντων, με τον ετήσιο πληθωρισμό να εκτιμάται να διαμορφωθεί γύρω στο 3%, μικρότερο από το 2010 (4,7%).
Απασχόληση-Ανεργία
Με βάση την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, κατά το 2ο τρίμηνο του 2011 το ποσοστό ανεργίας ήταν 16,3%, έναντι 11,8% του αντίστοιχου τριμήνου του 2010. Ο αριθμός των ανέργων έφθασε τα 811 χιλιάδες άτομα, με το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (20,0%) να είναι σημαντικά υψηλότερο από των ανδρών (16,3%) και το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας να παρατηρείται στους νέους ηλικίας 15-29 ετών (32,9%). Από τα χαρακτηριστικά της ανεργίας είναι και το γεγονός ότι το ποσοστό των νέων ανέργων ανέρχεται στο 24,6 % του συνόλου των ανέργων, ενώ οι μακροχρόνιοι άνεργοι αποτελούν αντίστοιχα το 50,9%. Η μείωση της απασχόλησης και η αύξηση της ανεργίας αναμένεται να συνεχιστεί και στο 2ο εξάμηνο του έτους, λόγω της συνεχιζόμενης ύφεσης στην οικονομία και της μείωσης της απασχόλησης στο δημόσιο τομέα, με το μέσο ποσοστό ανεργίας του 2011 να εκτιμάται στο 15,2% (σε εθνικολογιστική βάση).
Νομισματικές και πιστωτικές εξελίξεις
Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής του μεγέθους που αποτελεί την ελληνική συμβολή στο Μ3 της ζώνης του ευρώ (εκτός του νομίσματος σε κυκλοφορία)[2] υποχώρησε το επτάμηνο Ιανουαρίου-Ιουλίου του 2011 και διαμορφώθηκε σε -10,7% τον Ιούλιο (β΄ τρίμηνο 2011: -10,2%, δ΄ τρίμηνο 2010: -11,8%). Ο ρυθμός αυτός, ο οποίος από το Φεβρουάριο του προηγούμενου έτους διαμορφώνεται σε αρνητικό επίπεδο, παρέμεινε χαμηλότερος από τον αντίστοιχο ρυθμό στη ζώνη του ευρώ και μάλιστα η διαφορά μεταξύ των δύο ρυθμών ήταν διψήφια σε όλη τη διάρκεια της εξεταζόμενης περιόδου.
Η μείωση του νομισματικού μεγέθους Μ3 στην Ελλάδα, το οποίο σχεδόν στο σύνολό του περιλαμβάνει καταθέσεις, συνδέεται κυρίως με την έντονη υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας, εξαιτίας της οποίας τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις κατέφυγαν στις καταθέσεις τους προκειμένου να καλύψουν καταναλωτικές ή λειτουργικές δαπάνες. Σε μικρότερο βαθμό, η πτώση του Μ3 ερμηνεύεται από την παρατηρούμενη μείωση των δανειακών υποχρεώσεων των νοικοκυριών, όπως αυτή καταγράφεται στους αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής της χρηματοδότησής τους. Τέλος, η πτώση του νομισματικού μεγέθους Μ3 ενισχύθηκε σημαντικά από την αυξημένη αβεβαιότητα μερίδας των αποταμιευτών, η οποία οδήγησε στη μετακίνηση αποταμιευτικών κεφαλαίων από στοιχεία του Μ3 προς τοποθετήσεις εκτός του Μ3 (όπως τοποθετήσεις στο εξωτερικό, τραπεζογραμμάτια ή χρυσές λίρες). Έτσι, καθώς μέρος της μείωσης του νομισματικού μεγέθους αποδίδεται σε υποκατάσταση των συνιστωσών του με άλλα περιουσιακά στοιχεία που πραγματοποιήθηκε με κριτήριο όχι μόνο την απόδοσή τους, συμπεραίνεται ότι ο ρυθμός μείωσης του Μ3 ήταν μεγαλύτερος από ότι μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση την εξέλιξη των συνήθων προσδιοριστικών παραγόντων της ζήτησης χρήματος.
Αναλυτικότερα, ο ρυθμός μεταβολής του συνόλου των καταθέσεων, οι οποίες κατά τον ορισμό της ΕΚΤ περιλαμβάνονται στο Μ3, υποχώρησε σταδιακά κατά το 2011 και διαμορφώθηκε σε -10,7% τον Ιούλιο (β΄ τρίμηνο 2011: -10,3%, δ΄ τρίμηνο 2010: -11,3%). Η εξέλιξη αυτή προήλθε από τη σημαντική υποχώρηση των καταθέσεων διάρκειας μίας ημέρας, ο ετήσιος ρυθμός μείωσης των οποίων διαμορφώθηκε τον Ιούλιο σε -13,4% (β΄ τρίμηνο 2011: -12,6% δ΄ τρίμηνο 2010: -8,0%). Πτώση σημείωσαν και οι καταθέσεις προθεσμίας έως 2 ετών, αλλά λιγότερο έντονη σε σύγκριση με τις καταθέσεις διάρκειας μίας ημέρας (Ιούλιος 2011: -8,4%, β΄ τρίμηνο 2016: -8,6%, δ΄ τρίμηνο 2010: -13,8%). Τέλος, οι τοποθετήσεις σε repos, σε μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων διαθεσίμων και σε χρεόγραφα διάρκειας έως 2 έτη μειώθηκαν περαιτέρω.
Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του υπολοίπου της συνολικής χρηματοδότησης της οικονομίας από τα εγχώρια Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα (ΝΧΙ)[3] επιβραδύνθηκε κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουλίου 2011 και μηδενίστηκε τον Ιούλιο του 2011 (Δεκέμβριος 2010: 5,7%, δ΄ τρίμηνο 2010: 6,8%). Η πτώση του εν λόγω ρυθμού οφείλεται αφενός στη σημαντική επιβράδυνση του δωδεκάμηνου ρυθμού της πιστωτικής επέκτασης προς τον τομέα της γενικής κυβέρνησης σε 4,1% τον Ιούλιο του 2011 (Δεκέμβριος 2010: 28,4%, δ΄ τρίμηνο 2010: 32,7%) και αφετέρου στη διαμόρφωση του δωδεκάμηνου ρυθμού μεταβολής της χρηματοδότησης προς τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα (επιχειρήσεις, ελεύθερους επαγγελματίες-αγρότες-ατομικές επιχειρήσεις και ιδιώτες-ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα) σε αρνητικό επίπεδο (-1,2%) τον Ιούλιο του 2011 (Δεκέμβριος 2010: 0,0%, δ΄ τρίμηνο 2010: 0,9%).
Η πτώση την οποία εμφάνισε ο ετήσιος ρυθμός της πιστωτικής επέκτασης προς τη γενική κυβέρνηση αντανακλά την επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης των τοποθετήσεων των εγχώριων ΝΧΙ σε τίτλους του Ελληνικού Δημοσίου. Όσον αφορά τη χρηματοδότηση του εγχώριου ιδιωτικού τομέα, η συνεχιζόμενη αύξηση του αρνητικού ρυθμού μεταβολής οφείλεται στην εντονότερα δυσμενή επίδραση των παραγόντων που αφορούν τόσο την προσφορά όσο και τη ζήτηση δανείων. Η εξέλιξη αυτή αντανακλά τη χειροτέρευση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, καθώς η κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας είναι μεγαλύτερη από ό,τι είχε αρχικά προβλεφθεί, αλλά και το κλίμα της αρνητικής ψυχολογίας στις χρηματοοικονομικές αγορές. Από την πλευρά της προσφοράς δανείων, βασικοί παράγοντες που επέδρασαν αρνητικά στην παροχή πιστώσεων ήταν οι ιδιαίτερα αυξημένες πιέσεις στη ρευστότητα των τραπεζών, λόγω των δυσκολιών που οι τελευταίες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ως προς την άντληση χρηματοδοτικών πόρων από εξωτερικές πηγές, και η άνοδος του ποσοστού των επισφαλών δανείων και του πιστωτικού κινδύνου, λόγω της εξασθένησης της οικονομικής δραστηριότητας. Επίσης, αρνητική επίδραση στην προσφορά πιστώσεων ασκούν η αβεβαιότητα των τραπεζών σχετικά με τη σταθερότητα του μακροοικονομικού περιβάλλοντος κατά τα επόμενα έτη και η αύξηση της «αποστροφής τους προς τον κίνδυνο». Από την πλευρά της ζήτησης, η διάθεση αλλά και η δυνατότητα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων για περαιτέρω δανεισμό επηρεάστηκε αρνητικά από την ένταση της ύφεσης και την επιδείνωση της χρηματοοικονομικής τους κατάστασης.
Το επτάμηνο Ιανουαρίου-Ιουλίου του 2011, τα επιτόκια των νέων τραπεζικών καταθέσεων και δανείων στην Ελλάδα ως επί το πλείστον αυξήθηκαν, εξέλιξη που ήταν συνεπής με την πορεία των βασικών επιτοκίων της ΕΚΤ και της αγοράς χρήματος. Παράλληλα, στη διαμόρφωση των τραπεζικών επιτοκίων κατά την εξεταζόμενη περίοδο συνέβαλαν ο υψηλότερος πιστωτικός κίνδυνος και κίνδυνος ρευστότητας που αντιμετωπίζουν τα πιστωτικά ιδρύματα στην Ελλάδα.
Ειδικότερα, όσον αφορά τα επιτόκια των νέων τραπεζικών καταθέσεων και των repos, σημαντική ήταν η αύξηση του επιτοκίου των καταθέσεων προθεσμίας (νέες καταθέσεις με συμφωνημένη διάρκεια έως ένα έτος) από τα νοικοκυριά, το οποίο εμφάνισε άνοδο κατά 61 μονάδες βάσης και τον Ιούλιο του 2011 διαμορφώθηκε σε 4,29%, ενώ το πραγματικό επιτόκιο αυτής της κατηγορίας καταθέσεων διαμορφώθηκε σε θετικό επίπεδο από το Μάιο του τρέχοντος έτους. Γενικά, αυξητικά κινήθηκαν και τα επιτόκια των νέων τραπεζικών δανείων το ίδιο διάστημα, αλλά οι αυξήσεις ήταν σαφώς μικρότερες σε σύγκριση με εκείνες την ίδια περίοδο ένα έτος νωρίτερα. Μάλιστα, η άνοδος των μεσο-μακροπρόθεσμων επιτοκίων, δηλαδή των επιτοκίων με συμφωνημένη διάρκεια άνω του έτους, υπολειπόταν σημαντικά της ανόδου των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων, γεγονός που φανερώνει την ευνοϊκή επίδραση των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στο κόστος δανεισμού του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, το μέσο επιτόκιο των δανείων προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις αυξήθηκε κατά 68 μονάδες βάσης και διαμορφώθηκε σε 6,43% τον Ιούλιο του 2011, ενώ το αντίστοιχο επιτόκιο των δανείων προς τους ελεύθερους επαγγελματίες αυξήθηκε κατά 70 μονάδες βάσης, σε 9,11%. Ομοίως, το μέσο επιτόκιο των δανείων προς τους ιδιώτες και τα ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά ιδρύματα αυξήθηκε κατά 77 μονάδες βάσης σε 6,81% και η άνοδός του αφορούσε τόσο τα καταναλωτικά όσο και τα στεγαστικά δάνεια.
Το περιθώριο επιτοκίου, δηλ. η διαφορά μεταξύ του μέσου σταθμικού επιτοκίου των νέων τραπεζικών δανείων και του αντίστοιχου επιτοκίου των νέων καταθέσεων, αυξήθηκε στην Ελλάδα κατά 37 μονάδες βάσης το επτάμηνο Ιανουαρίου-Ιουλίου του 2011 και διαμορφώθηκε τον Ιούλιο σε 4,30%. Καθώς το περιθώριο επιτοκίου στη ζώνη του ευρώ (Ιούλιος 2011: 2,46%) αυξήθηκε λιγότερο από ό,τι το ελληνικό, η διαφορά του από το υψηλότερο περιθώριο επιτοκίου στην Ελλάδα διευρύνθηκε κατά 36 μονάδες βάσης τον Ιούλιο σε σύγκριση με το τέλος του προηγούμενου έτους, φθάνοντας τις 184 μονάδες βάσης.
2.3 Οι προοπτικές το 2012
Το εξωτερικό οικονομικό περιβάλλον παρουσιάζεται το 2012 λιγότερο ευνοϊκό από ότι αρχικά αναμενόταν. Οι αβεβαιότητες εξακολουθούν να είναι μεγάλες, για τις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες οι προοπτικές ανάπτυξης εμφανίζονται λιγότερο αισιόδοξες από ότι 6 μήνες πριν, ενώ η κρίση χρέους αφορά όλο και περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες.
Όσον αφορά τις προβλέψεις για την Ελληνική οικονομία, ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται να παραμείνει αρνητικός και το 2012 (-2,5%), λόγω της συνέχισης της δημοσιονομικής προσαρμογής και της μεγαλύτερης ύφεσης του 2011. Η οικονομία θα επανέλθει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης το 2013. Η μείωση και του ΑΕΠ του 2012 αναμένεται να προέλθει από την εγχώρια ζήτηση, η συμβολή της οποίας προβλέπεται στις -4,9 εκατ. μονάδες. Η μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, σε σταθερές τιμές, προβλέπεται να είναι μεγαλύτερη του 6%, λόγω της μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος και της αύξησης της ανεργίας. Αντίθετα, η συμβολή του εξωτερικού τομέα αναμένεται θετική (συμβολή 2,4 εκατ. μονάδες στη μεταβολή του ΑΕΠ), με τις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών να προβλέπεται ότι θα αυξηθούν κατά 6,4% και τις εισαγωγές (σταθερές τιμές) να μειώνονται κατά 2,8%.
Το ποσοστό ανεργίας προβλέπεται να αυξηθεί περαιτέρω το 2012, στο 16,4% του εργατικού δυναμικού (σε εθνικολογιστική βάση), λόγω της συνέχισης της ύφεσης της οικονομίας που θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση και της απασχόλησης κατά 1,1%.
Τέλος ο πληθωρισμός αναμένεται να μειωθεί σημαντικά το 2012 επηρεαζόμενος κυρίως από την χαμηλή εγχώρια ζήτηση και τις διαρθρωτικές αλλαγές που βελτιώνουν τη λειτουργία των αγορών. Η αύξηση του εναρμονισμένου ΔΤΚ το 2012 εκτιμάται στο 0,6%.
Στον πίνακα 1.2 παρουσιάζονται οι προβλέψεις για τα βασικά μεγέθη του πραγματικού τομέα της οικονομίας για το 2012.
Πίνακας 1.2 Βασικά μεγέθη της Ελληνικής οικονομίας (% ετήσιες μεταβολές, σταθερές τιμές) | |||
2010 | 2011 | 2012 | |
1. ΑΕΠ | -4,5 | -5,5 | -2,5 |
2. Ιδιωτική κατανάλωση | -4,5 | -6,2 | -3,8 |
3. Δημόσια κατανάλωση | -6,5 | -8,0 | -7,5 |
4. Επενδύσεις | -16,5 | -12,9 | -4,0 |
5. Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών | 3,8 | 3,9 | 6,4 |
6. Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών | -4,8 | -6,3 | -2,8 |
7. Εναρμονισμένος ΔΤΚ | 4,7 | 2,8 | 0,6 |
8. Αποπληθωριστής ΑΕΠ | 2,5 | 1,4 | 0,4 |
9. Απασχόληση | -2,1 | -5,3 | -1,1 |
10. Ποσοστό ανεργίας | 11,9 | 15,2 | 16,4 |
[1] Θετική εξέλιξη σημείωσαν οι αεροπορικές αφίξεις ξένων τουριστών κατά 10,1% στο οκτάμηνο του έτους, ενώ αύξηση σημείωσε και ο Γενικός Δείκτης Νέων Παραγγελιών στη Βιομηχανία κατά 2,7% στο επτάμηνο του έτους, η οποία οφείλεται στους πολύ υψηλούς ρυθμούς αύξησης των εξαγωγικών παραγγελιών κατά 14,9%. Οι θετικές αυτές εξελίξεις επιβεβαιώνουν την ανάκαμψη του εξαγωγικού τομέα.
[2] Το νομισματικό μέγεθος Μ3 της Ελλάδος, αλλά και κάθε χώρας της ζώνης του ευρώ, δεν μπορεί να υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς τα κέρματα και τραπεζογραμμάτια ευρώ που έχουν τεθεί σε κυκλοφορία σε κάθε χώρα της ζώνης του ευρώ διακρατούνται και από κατοίκους άλλων χωρών της ζώνης του ευρώ (αλλά και από κατοίκους τρίτων χωρών). Επομένως, εξαιτίας των τεχνικών προβλημάτων για τον υπολογισμό του νομίσματος σε κυκλοφορία σε κάθε χώρα της ζώνης του ευρώ, δεν σχολιάζεται η εξέλιξη του ελληνικού Μ3, παρά μόνον η εξέλιξη των βασικών συνιστωσών του (εκτός του νομίσματος σε κυκλοφορία).
[3] Το υπόλοιπο της τραπεζικής χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση και τον εγχώριο ιδιωτικό τομέα υπολογίζεται ως το άθροισμα των υπολοίπων των σχετικών δανείων, των χρεογράφων του Ελληνικού Δημοσίου και των εταιρικών ομολόγων που διακρατούν οι τράπεζες συν το υπόλοιπο των τιτλοποιημένων δανείων και των εταιρικών ομολόγων. Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των υπολοίπων της χρηματοδότησης προσαρμόζεται για τις διαγραφές δανείων, τις μεταβολές της αξίας των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου (που ενσωματώνονται στο υπόλοιπο της χρηματοδότησης προς τη γενική κυβέρνηση), τις συναλλαγματικές διαφορές που ενσωματώνονται στα δάνεια σε ξένο νόμισμα εκφραζόμενα σε ευρώ καθώς και τις αναταξινομήσεις δανείων.
