ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ
Η επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας επηρεάζει άμεσα και τις χρηματαγορές, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έντονη μεταβλητότητα παρά τα αυστηρά δημοσιονομικά μέτρα που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις και τα προγράμματα λιτότητας.
Οι ανεπτυγμένες χώρες ενίσχυσαν το χρηματοπιστωτικό τους σύστημα με διάφορα χρηματοοικονομικά προγράμματα, τα οποία συνέβαλαν σημαντικά στην αύξηση του ύψους του συνολικού χρέους τους. Στο χώρο της ευρωζώνης, η διαφορά των επιτοκίων (spreads) εξακολουθεί να παραμένει σε υψηλά επίπεδα, ακόμα και σε εύρωστες οικονομίες παρά τα προγράμματα σταθεροποίησης των οικονομιών τους.
Οι δανειακές ανάγκες του Ελληνικού Δημοσίου κατά το έτος 2011 καλύπτονται από τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο με δανειακές συμβάσεις, μέσω του Μηχανισμού Στήριξης για τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας (ν.3845/2010). Το κόστος δανεισμού εκφραζόμενο ως περιθώριο πάνω από τα αντίστοιχης διάρκειας ευρωπαϊκά επιτόκια κυμαίνεται από 300 έως 400 μονάδες βάσης. Το κόστος αυτό αναμένεται να μειωθεί κατά 100 μονάδες βάσης από 16/6/2011, αφού πρώτα εγκριθεί από όλα τα κοινοβούλια της ευρωζώνης η σύμβαση επιμήκυνσης του δανείου των 80 δισ. ευρώ. Ταυτόχρονα, το Ελληνικό Δημόσιο διατηρεί την παρουσία του στις αγορές χρηματοδοτώντας μέρος των αναγκών του με μηνιαίες εκδόσεις βραχυχρόνιων τίτλων Εντόκων Γραμματίων Ελληνικού Δημοσίου (ΕΓΕΔ) διάρκειας 13 και 26 εβδομάδων. Μέχρι σήμερα έχουν αναληφθεί μέσω του Μηχανισμού Στήριξης δάνεια συνολικού ύψους 65 δισ. ευρώ, ενώ αναμένεται η ανάληψη ποσών ύψους 13 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του 2011. Παράλληλα, θα συνεχιστεί η πολιτική έκδοσης τίτλων ΕΓΕΔ μέχρι το τέλος του έτους.
Η απόφαση της συνόδου κορυφής της 21ης Ιουλίου 2011 προβλέπει την εθελοντική ανταλλαγή ομολόγων (PSI) του Ελληνικού Δημοσίου συνολικού ύψους περίπου 130 δισ. ευρώ που λήγουν έως το 2020 με νέα ομόλογα 30ετούς διάρκειας λήξης το 2041. Η ανταλλαγή των ομολόγων αναμένεται να περιορίσει σημαντικά τις δανειακές ανάγκες αναχρηματοδότησης του χρέους για το έτος 2012.
Ο δανεισμός του Ελληνικού Δημοσίου για το 2012 θα συνεχίσει να πραγματοποιείται μέσω της ανάληψης δανείων από το Μηχανισμό Στήριξης και του νέου δανείου που αποφασίστηκε στη σύνοδο κορυφής του Ιουλίου και αναμένεται να εγκριθεί από τα εθνικά κοινοβούλια των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Παράλληλα θα συνεχιστεί η έκδοση βραχυχρόνιων τίτλων ΕΓΕΔ. Σταθερή πρόθεση του Υπουργείου Οικονομικών είναι η προσφυγή σε δανεισμό στις διεθνείς αγορές το συντομότερο δυνατόν.
1. Δημόσιο χρέος
Το χρέος της κεντρικής και γενικής κυβέρνησης
Το χρέος της κεντρικής διοίκησης στο τέλος του έτους 2011 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 373.220 εκατ. ευρώ ή 169,4% του ΑΕΠ, έναντι 340.286 εκατ. ευρώ ή 147,8% του ΑΕΠ το 2010, παρουσιάζοντας αύξηση το 2011 κατά 21,6% περίπου του ΑΕΠ. Το έτος 2012 το ύψος του χρέους της κεντρικής διοίκησης προβλέπεται ότι θα διαμορφωθεί στα 391.420 εκατ. ευρώ ή 181,8% του ΑΕΠ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 12,4% του ΑΕΠ έναντι του 2011.
Στο ύψος του χρέους της κεντρικής διοίκησης του 2011 έχει περιληφθεί η έκδοση ομολόγων για την εξόφληση υποχρεώσεων κυρίως προς τα νοσοκομεία (ν. 3867/2010) για την περίοδο 2007-2009 και λοιπούς φορείς ύψους 4,152 δισ. ευρώ. Το ύψος αυτό αναμένεται να αυξηθεί από την ανάληψη χρεών του ΟΣΕ και ΟΑΣΑ βάσει διατάξεων νόμων και τη διαγραφή τους από το χρέος κεντρικής κυβέρνησης κατά ESA που εμφανίζονται μέχρι σήμερα (πίνακας 4.1).
Το χρέος της γενικής κυβέρνησης στο τέλος του 2011 εκτιμάται ότι θα ανέλθει στα 356.520 εκατ. ευρώ ή 161,8% του ΑΕΠ, έναντι 328.588 εκατ. ευρώ ή 142,8% του ΑΕΠ το 2010, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 19,1% του ΑΕΠ. Το χρέος της γενικής κυβέρνησης του έτους 2012 προβλέπεται ότι θα διαμορφωθεί στα 371.920 εκατ. ευρώ ή 172,7% του ΑΕΠ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 10,9% του ΑΕΠ έναντι του 2011 (πίνακας 4.1).
Πίνακας 4.1 Σύνθεση και εξέλιξη δημόσιου χρέους(σε εκατ. ευρώ) | ||||||
2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011* | 2012** | |
Χρέος σε ευρώ | 238.042 | 260.439 | 297.264 | 334.273 | 364.420 | 381.220 |
Χρέος σε νομίσματα εκτός ζώνης ευρώ | 1.916 | 1.632 | 1.260 | 6.013 | 8.800 | 10.200 |
Α. Χρέος κεντρικής διοίκησης | 239.958 | 262.071 | 298.524 | 340.286 | 373.220 | 391.420 |
(ως % του ΑΕΠ) | 105,7% | 110,6% | 127,0% | 147,8% | 169,4% | 181,8% |
Β. Χρέος ΝΠΔΔ, κέρματα κ.λπ. μείον επενδύσεις σε τίτλους ΕΔ | 22.321 | 25.147 | 24.814 | 13.475 | 10.180 | 8.936 |
Γ. Χρέος κεντρικής κυβέρνησης κατά ESA (A+B) | 262.279 | 287.218 | 323.338 | 353.761 | 383.400 | 400.356 |
(ως % του ΑΕΠ) | 115,5% | 121,2% | 137,6% | 153,7% | 174,0% | 185,9% |
Δ. Χρέος ΟΤΑ, ΟΚΑ μείον ενδοκυβερνητικό χρέος | -22.915 | -24.900 | -24.632 | -25.173 | -26.880 | -28.436 |
ΣΤ. Χρέος γενικής κυβέρνησης (Γ+Δ) | 239.364 | 262.318 | 298.706 | 328.588 | 356.520 | 371.920 |
(ως % του ΑΕΠ) | 105,4% | 110,7% | 127,1% | 142,8% | 161,8% | 172,7% |
ΑΕΠ | 227.074 | 236.917 | 235.017 | 230.173 | 220.319 | 215.310 |
* Εκτιμήσεις
** Προβλέψεις
Δομή και χαρακτηριστικά του χρέους της κεντρικής διοίκησης
Ο χρονικός ορίζοντας των λήξεων του χρέους της κεντρικής διοίκησης στις 31/08/2011 εκτείνεται μέχρι το έτος 2057 (διάγραμμα 4.1).
Διάγραμμα 4.1 Χρονοδιάγραμμα λήξης χρέους της κεντρικής διοίκησης την 31/08/2011 (σε εκατ. ευρώ) |
 |
* Δεν έχει ενσωματωθεί η επιμήκυνση του δανείου 80 δισ. ευρώ από ΕΕ, καθώς δεν έχει ακόμη εγκριθεί από όλα τα Κοινοβούλια η σχετική σύμβαση.
** Το χρονοδιάγραμμα λήξης χρέους αναμένεται να μεταβληθεί ριζικά μετά την εφαρμογή του PSI και την ενσωμάτωση της επιμήκυνσης του δανείου 80 δισ. ευρώ από ΕΕ.
Δαπάνες εξυπηρέτησης χρέους
Οι δαπάνες για τόκους του χρέους της κεντρικής διοίκησης ως ποσοστό του ΑΕΠ παρουσιάζουν ανοδική πορεία μετά το 2007. Το 2008 παρατηρήθηκε άνοδος λόγω της αύξησης του χρέους για κάλυψη ελλειμμάτων, όπως και τα έτη 2009 και 2010 λόγω και της ύφεσης. Για το 2011, οι δαπάνες για τόκους εκτιμάται ότι θα φθάσουν στο 7,4% ως ποσοστό του ΑΕΠ, ενώ για το 2012 προβλέπεται ότι θα ανέλθουν στο 8,3% ως ποσοστό του ΑΕΠ, λόγω της αύξησης του ύψους του χρέους (πίνακας 4.2).
Πίνακας 4.2 Ύψος δαπανών για τόκους χρέους κεντρικής διοίκησης (με παρεμβάσεις) (ποσά σε εκατ. ευρώ) | ||||||
2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011* | 2012** | |
Τόκοι | 9.796 | 11.207 | 12.325 | 13.223 | 16.300 | 17.900 |
ως % του ΑΕΠ | 4,3% | 4,7% | 5,2% | 5,7% | 7,4% | 8,3% |
* Εκτιμήσεις
** Προβλέψεις
2. Επίπτωση αποφάσεων της Συνόδου Κορυφής της 21ης Ιουλίου 2011 (PSI – EFSF)
Η πραγματοποίηση των αποφάσεων της Συνόδου Κορυφής της 21ης Ιουλίου 2011 του προγράμματος ανταλλαγής ομολόγων περίπου 130 δισ. ευρώ (PSI), χρηματοδότησης από EFSF, εξόφλησης των νέων ομολόγων από άλλο ίδρυμα ΑΑΑ, κ.λπ., αναμένεται να διαφοροποιήσουν τα μεγέθη του χρέους (ύψος χρέους, τόκων, ληκτότητα, μέση διάρκεια ζωής κ.λπ.) για τα έτη 2011 και 2012.
Το μέγεθος των ανωτέρω διαφοροποιήσεων θα καθοριστεί από την απάντηση της Eurostat σε ερώτημα που έχει υποβληθεί σχετικά με την καταγραφή του χρέους και των τόκων του παραπάνω προγράμματος.
3. Οι αγορές τίτλων του Ελληνικού Δημοσίου
Οι αποδόσεις των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων κατηγορίας ΑΑΑ της ζώνης του ευρώ μειώθηκαν σημαντικά, όπως και των μακροπρόθεσμων κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ. Η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε την καθοδική αναθεώρηση των προσδοκιών για την ανάπτυξη των μεγάλων ανεπτυγμένων οικονομιών, καθώς και την αυξημένη προθυμία των επενδυτών για τοποθετήσεις σε ασφαλέστερα περιουσιακά στοιχεία. Επιπλέον, η σημαντική κλιμάκωση των εντάσεων που σχετίζονται με την κρίση στις αγορές κρατικών χρεογράφων και την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ από έναν οίκο αξιολόγησης βάρυνε το κλίμα στις αγορές. Η αβεβαιότητα για τις μελλοντικές εξελίξεις στις αγορές ομολόγων αυξήθηκε και οι διαφορές των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων εντός της ζώνης του ευρώ διευρύνθηκαν στις περισσότερες χώρες.
Πρωτογενής αγορά τίτλων
Κατά τη διάρκεια του 2011 το ελληνικό δημόσιο προχώρησε στην έκδοση τίτλων βραχυπρόθεσμης διάρκειας. Η βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση πραγματοποιήθηκε με εκδόσεις εντόκων γραμματίων διάρκειας 13 και 26 εβδομάδων.
Κατά το έτος 2011, το Υπουργείο Οικονομικών προέβη στην έκδοση ειδικών ομολογιακών δανείων για τη ρύθμιση οφειλών, ενώ δεν υπήρξε οποιαδήποτε έκδοση ομολόγων μέσω δημοπρασίας ή κοινοπραξίας στην πρωτογενή αγορά.
Από το Μηχανισμό Στήριξης αντλήθηκαν, μέχρι 31/8/2011, συνολικά 33,5 δισ. ευρώ.
Δευτερογενής αγορά τίτλων
Η μέση ημερήσια αξία των συναλλαγών στο Σύστημα Άυλων Τίτλων (ΣΑΤ), στο οποίο περιλαμβάνονται οι συναλλαγές στην Ηλεκτρονική Δευτερογενή Αγορά Τίτλων (ΗΔΑΤ) και στην εξωχρηματιστηριακή αγορά τίτλων (over the counter), το β΄ τρίμηνο του 2011 διαμορφώθηκε σε 7,173 δισ. ευρώ, έναντι 7,550 δισ. ευρώ που ήταν το α΄ τρίμηνο του 2011.
Το β΄ τρίμηνο, το 81,5% της συναλλακτικής δραστηριότητας επικεντρώθηκε στους βραχυπρόθεσμους τίτλους διάρκειας μέχρι 5 ετών, το 11,2% στους μεσοπρόθεσμους τίτλους διάρκειας 5-10 ετών και το 7,3% στους μακροπρόθεσμους τίτλους διάρκειας άνω των 10 ετών.
Η σύνθεση της ομάδας των βασικών διαπραγματευτών αγοράς κατά το τρέχον έτος αποτελείται από 5 ελληνικά και 17 διεθνή πιστωτικά ιδρύματα. Τα 16 από τα διεθνή πιστωτικά ιδρυματα συμμετέχουν στην ΗΔΑΤ από την έδρα τους στο εξωτερικό.
4. Βασικές κατευθύνσεις δανεισμού και διαχειριστικών στόχων για το 2012
Οι δανειακές ανάγκες για αναχρηματοδότηση του χρέους το 2012, μετά την εφαρμογή του προγράμματος εθελοντικής ανταλλαγής ομολόγων (PSI), αναμένεται να μειωθούν σημαντικά, κατά το ποσό των ομολόγων που θα ανταλλαγούν.
Η κάλυψη των δανειακών αναγκών για το 2012 θα πραγματοποιηθεί κατά κύριο λόγο μέσω των δανείων του Μηχανισμού Στήριξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ και εκδόσεων βραχυπρόθεσμων τίτλων του ΕΔ.
Κύριο στόχο της διαχείρισης του δημόσιου χρέους σε βάθος τριετίας αποτελεί η αντιστάθμιση κινδύνων που απορρέουν από την πιθανή αύξηση των βραχυχρόνιων επιτοκίων, καθώς και η εξάλειψη του συναλλαγματικού κινδύνου από τυχόν δυσμενείς διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών έναντι του ευρώ. Με την αντιστάθμιση των ανωτέρω κινδύνων επιδιώκεται η βελτίωση της προβλεψιμότητας των μελλοντικών χρηματορροών εξυπηρέτησης χρέους και η σταθεροποίηση του ύψους του χρέους που έχει συναφθεί σε ξένο νόμισμα.
Ο δανεισμός του Ελληνικού Δημοσίου μέσω του Μηχανισμού Στήριξης της ΕΕ και του ΔΝΤ γίνεται με κυμαινόμενο επιτόκιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση δαπανών τόκων λόγω των χαμηλών βραχυχρόνιων επιτοκίων για όσο διάστημα παραμένουν στα επίπεδα αυτά.
Τα δάνεια του Μηχανισμού Στήριξης που προέρχεται από το ΔΝΤ, είναι εκφρασμένα σε Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR). Ως εκ τούτου, τα εκτός ευρώ νομίσματα (στερλίνες, γιεν Ιαπωνίας, και δολάρια ΗΠΑ) των Ειδικών Τραβηκτικών Δικαιωμάτων (SDR) δημιουργούν έκθεση σε συναλλαγματικές διακυμάνσεις. Με την εκταμίευση των δόσεων από το Μηχανισμό έχουν δημιουργηθεί υποχρεώσεις εξόφλησης χρέους με ρήτρα SDR οι οποίες έχουν μετατραπεί κατά το μεγαλύτερο ποσοστό σε ευρώ μέσω συμφωνιών ανταλλαγής νομίσματος με στόχο την εξάλειψη του συναλλαγματικού κινδύνου.
Για τους ανωτέρω λόγους, η στρατηγική της διαχείρισης χρέους κατά το 2012 θα επικεντρωθεί κυρίως στη διατήρηση του ποσοστού κυμαινόμενου επιτοκίου σε αναλογία από 35-40% του συνολικού χρέους και της μέσης χρηματοοικονομικής διάρκειας από 3,5-4,5 έτη, καθώς και στην εξάλειψη του συναλλαγματικού κινδύνου που θα προέλθει από την άντληση των νέων δόσεων σε SDR.
