ΟΜΙΛΙΑ ΛΑΜΠΡΟΥ ΜΙΧΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ «ΕΞΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΝΟΜΗ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ» ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Αθήνα, 16 Δεκεμβρίου 2010
Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι.
Το υπό ψήφιση σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης προσλαμβάνει μορφή περιεκτικής και ουσιαστικής απάντησης στην ισχυρή πρόκληση για γρήγορη και αποτελεσματική έκβαση της ποινικής δίκης.
Εστιάζει σε καίρια, κομβικά σημεία της ποινικής δικονομίας, εξαλείφει καθυστερήσεις σε όλα τα στάδια της ποινικής προδικασίας ενώ ενισχύει το δικαίωμα ακροάσεως και όλες τις θεσμικές εγγυήσεις.
Προασπίζει το δικαίωμα του πολίτη σε δίκαιη δίκη, το τεκμήριο της αθωότητας, το δικαίωμα του θύματος του εγκλήματος, του φυσικού δικαστή αλλά και αντλεί καινοτόμους θεσμούς - λειτουργικά εργαλεία, από τη δεξαμενή της διεθνούς εμπειρίας.
Ο εξορθολογισμός που επιχειρεί το παρόν νομοσχέδιο απεγκλωβίζει από αδιέξοδα ετών, δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στην έννοια της απονομής της ποινικήςδικαιοσύνης και με τις τολμηρές ρυθμίσεις του δεν περιορίζει απλώς το σωφρονιστικό πληθυσμό ή αποσυμφορεί τα δικαστήρια αλλά προσανατολίζει τη δημόσια συζήτηση σε ενεργοποίηση εναλλακτικών μέσων για την επίτευξη του θεμιτού σκοπού της πολιτείας.
Επιχειρείται ένα άλμα, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ως προς την επιτάχυνση της ποινικής δίκης, με ένα ρεαλιστικό και ώριμο «δια ταύτα» : τη μετατροπή πολλών εκ των πλημμελημάτων σε πταίσματα, τη διεύρυνση της αρμοδιότητας του Μονομελούς Πρωτοδικείου, την απεγκληματοποίηση μεγάλου φάσματος αδικημάτων, την αποκλιμάκωση της ποινικής καταστολής κ.α.
Η άμβλυνση της ποινικής καταστολής, υποδηλώνει εκλογίκευση στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης, και υψηλή πολιτιστική αντίληψη, καθότι η σχέση ποινής και πολιτιστικού επιπέδου είναι αντιστρόφως ανάλογη.
Θέλω να τονίσω ιδιαίτερα τη μείωση της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής, κι΄ αυτό για να καταστήσω σαφές ότι η φυλάκιση επιβάλλεται μόνο για σοβαρά αδικήματα και για υπότροπους εγκληματίες, αφού η Δικαιοσύνη δεν πάσχει από κοινωνική μοχθηρία, δεν έχει στόχο την εκδίκηση, δεν επιθυμεί κοινωνίες εγκλεισμού.
Είναι αφετηρία μίας νέας εξελικτικής διαδικασίας, η καθιέρωση λογικών εναλλακτικών ποινών, που σωφρονίζουν αλλά δεν εκδικούνται τον δράστη, αλλά και μια αφορμή για συνολική επανατοποθέτηση της πολιτείας σε ότι αφορά τη σωφρονιστική πολιτική.
Δανείζομαι αποσπάσματα από ένα κείμενο του Μισέλ Φουκώ, για τη φυλακή και το ρόλο της στις αρχές του 19ου αιώνα. Γράφει χαρακτηριστικά, ο Φουκώ:
«η φυλακή στο περιθώριο της Δικαιοσύνης ως εργαλείο κατασκευάζει εκείνους που η ίδια η Δικαιοσύνη θα στείλει ή θα ξαναστείλει στη φυλακή. Αυτός είναι ο σωφρονιστικός κύκλος που καταδικάζεται ήδη ρητά από το 1815 - 1830».Από τη φυλακή βγαίνουν άνθρωποι, με ατίμωση και έξεις που τους ωθούν τελικά στην εγκληματικότητα». «Η φυλακή δηλαδή υπενθυμίζει ακατάπαυστα τα ίδια πράγματα».
Είναι δυνατόν, χώρες όπως η νότια Κορέα, να εφαρμόζουν εναλλακτικές ποινές, ακόμη και για εγκλήματα του -αποκαλούμενου - λευκού κολλάρου, και στην Ελλάδα η κοινωφελής εργασία να επιβάλλεται με τόσο παράλογους όρους που να καθίσταται άχρηστη και αχρείαστη.
Είναι δυνατόν, ο πρόεδρος της Hyundai, που καταδικάσθηκε για οικονομικό σκάνδαλο, να εκτίει εναλλακτική ποινή, προσφέροντας κοινωφελή εργασία σε βρεφονηπιακό σταθμό, και στη δική μας χώρα να επιβάλλονται ανεφάρμοστες, εξουθενωτικές ποινές 4.000 (!) ωρών κοινωφελούς εργασίας, χωρίς καμμία δυνατότητα εργασίας για βιοπορισμό.
Με το παρόν νομοσχέδιο, αναμορφώνεται ο θεσμός της παροχής κοινωφελούς εργασίας και προβλέπεται σειρά μέτρων κλιμακούμενης βαρύτητας σε περίπτωση πλημμελούς παροχής της έτσι ώστε η έκτιση της στερητικής της ελευθερίας ποινής να είναι το έσχατο μέτρο.
Θεωρώ στοιχειώδη λογική και όχι κατάκτηση, την απελευθέρωση 1.300 κρατουμένων, οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν τα δικαστικά έξοδα, την επέκταση έκτισης της ποινής κατ΄ οίκον σε όλα τα άτομα άνω των 75 ετών (και για αδικήματα πέραν των οφειλών προς το Δημόσιο και νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου), την ευεργετική προσμέτρηση της ποινής και για τους βαριά πάσχοντες κρατουμένους.
Η μετατροπή σε χρηματικό πρόστιμο, της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής που δεν υπερβαίνει τα τρία έτη, η δυνατότητα του δράστη να μην καταβάλει άμεσα, αν δεν μπορεί, αλλά σταδιακά, με χρονικό ορίζοντα δυο - τριών ετών , το πρόστιμο που του έχει ορίσει ο δικαστής, είναι επιβεβλημένη, για λόγους που έχουν να κάνουν με την ουσία, με τον πυρήνα του νομικού πολιτισμού.
Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθώ στο νέο εργαλείο της ποινικής συνδιαλλαγής, που υιοθετεί το νομοσχέδιο, διότι δεν μπορεί στην Ελλάδα να υιοθετείται σύστημα τριπλών ποινικών δικών, όταν σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Ιταλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι διαφορές λύνονται στη συντριπτική πλειοψηφία τους με διαδικασίες που αποσυμφορούν τα ποινικά ακροατήρια. Έχουμε όπως έχει εύστοχα παρατηρηθεί μια μορφή de facto αποποινικοποίησης μέσω της αποδικαστικοποίησης.
Διαδικασίες σύντομες, που απαιτούν βεβαίως συναίνεση, παρέχουν ωστόσο τη δυνατότητα άμεσης και αποτελεσματικής λύσης.
Η μεγάλη καθυστέρηση στην εκδίκαση, πλήττει βάναυσα τους θεσμούς, ως εκ τούτου οφείλουμε να αφήσουμε χώρο και χρόνο στους δικαστές για τις πλέον σοβαρές ποινικές υποθέσεις.
Είναι αναιμικό ένα ποινικό σύστημα που η ετυμηγορία του εκκρεμεί, περισσότερο και από μία δεκαετία ! διερωτώμαι ποια η αξία ενός συστήματος χωρίς ποινικά ανακλαστικά, που «κονταίνει» και υποβαθμίζεται αργά αλλά σταθερά στα μάτια του απλού πολίτη, ενός συστήματος με ρυθμούς που όχι μόνον δεν τροφοδοτούν τη Δικαιοσύνη με κύρος και αξιοπιστία, αλλά αντιθέτως την αφαιμάσσουν, τη φθείρουν, την οδηγούν σε έκπτωση.
Δεν πρέπει βεβαίως να παραβλέπεται ότι στην αποσυμφόρηση των Δικαστηρίων συμβάλλει η καλή ποιότητα των δικαστ. αποφάσεων διότι άλλως πολλαπλασιάζονται τα ένδικα μέσα και υπερφορτώνονται τα πινάκια στους ανώτερους βαθμούς.
Δεν νοείται δικαιϊκός πολιτισμός, δεν νοείται κράτος δικαίου, χωρίς εύλογες προθεσμίες, και το παρόν νομοσχέδιο έρχεται να επουλώσει βαθιές πληγές, να διαχειριστεί εκ νέου το πρόβλημα των χιλιάδων υποθέσεων που μένουν χωρίς προφανή λόγο στα συρτάρια.
Σαν να μην έφθανε ο νομοθετικός πληθωρισμός, και η τάση του έλληνα πολίτη να διοχετεύει την οργή του με ένδικα μέσα, οι χρόνοι που επιβάλλουν
τα ποινικά στάδια, φράζουν τα αρμόδια γραφεία, καταδικάζουν τη Δικαιοσύνη σε μόνιμη αβελτηρία, απόδειξη ότι σε λίγες μέρες, στα τέλη του 2010, οι μηνύσεις στις Εισαγγελίες της χώρας θα έχουν φθάσει - σε αριθμό - το 1 εκατομμύριο.
Η προώθηση μέτρων που επιτρέπουν τη διεξαγωγή της δίκης σε εύλογη προθεσμία δεν είναι απλή ανάγκη, είναι ανάσα ζωτική για την ορθή διεξαγωγή της, για την ηθική υπόστασή της, κατά κοινή ομολογία τρωθείσα από τις τραγικές καθυστερήσεις, καθυστερήσεις στα όρια της αρνησιδικίας, της ατιμωρησίας.
Η απαγόρευση της τρίτης αναβολής της δίκης, η μείωση του χρόνου διεξαγωγής της προκαταρκτικής εξέτασης, της προανάκρισης και της κύριας ανάκρισης, δεν αποτελούν εύρημα, αλλά επιταγή.
Η νέα δομή δεν ευνοεί ποινικές διώξεις, που δεν έχουν ειδικό βάρος, δεν αφήνει περιθώρια διώξεων χωρίς σοβαρές ενδείξεις ενοχής, αποφεύγει να προσβάλλει άσκοπα την αξιοπρέπεια προφανώς αθώων πολιτών.
Προστατεύει ωστόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον δημοκρατικό πλουραλισμό, το κράτος δικαίου, κινείται στην κατεύθυνση που επιβάλλει το Συμβούλιο της Ευρώπης, υπακούει σε προτάσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Η αναγνώριση δικαιώματος ασκήσεως εφέσεως, κατά αποφάσεων των δικαστηρίων ανηλίκων που επιβάλουν αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα, ή στερητική της ελευθερίας ποινή. Η ουσιαστικοποίηση του δικαιώματος του κατηγορούμενου για αυτοπρόσωπη εμφάνιση στο δικαστικό συμβούλιο, η εισαγωγή δυνατότητας ακυρώσεως διαδικασίας επί κακουργημάτων, αλλά και η πρόβλεψη ιδιαίτερων δικασίμων μόνον για τους προσωρινά κρατούμενους, συγκαταλέγονται στα μέτρα ενίσχυσης της θέσης του κατηγορούμενου, στοιχείου ζωτικού, εκ των ων ουκ άνευ, για τη δίκη του ποινικού φάσματος.
Έχουμε, βεβαίως, πολλή δουλειά ακόμη, και δεν εννοώ μόνον τη θεωρητική δουλειά που έχει βάλει ήδη σε τροχιά το Υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά και την πρακτική πλευρά, την απτή εκδοχή των πραγμάτων που συμβαίνουν δίπλα μας, στον Κορυδαλλό, τα Διαβατά, τον Βόλο, τα Γρεβενά.
Στόχος βασικός, αφού αποσυμφορηθούν τα ποινικά ακροατήρια και τα κελιά,αφού δώσουμε ώθηση στα κατάφορτα με υποθέσεις εισαγγελικά γραφεία, είναι ο ακόμη μεγαλύτερος εξανθρωπισμός του συστήματος, η ανθρωποκεντρική προσέγγιση της ζωής μέσα στη φυλακή.
Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι
Η λύση στα προβλήματα που μαστίζουν την ποινική δίκη δεν θα έλθει εξ αποκαλύψεως.
Ερείδομαι στους εκπροσώπους της Δικαιοσύνης, στην ευσυνειδησία, το θάρρος, την επαγγελματική τους επάρκεια. Προϋποθέσεις βασικές, για να παρακολουθήσουν τις
εξελίξεις, τις αλλαγές, τα νέα δεδομένα.
Βρισκόμαστε ενώπιον ενός νομοσχεδίου που επιχειρεί ένα τολμηρό βήμα μπροστά.
Δεν μένει παρά να το καταστήσουμε νόμο του Κράτους.
Σας ευχαριστώ.
