Παρασκευή, 23 Μαρτίου 2012 ΟΜΙΛΙΑ
ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ
ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΑΧΙΝΙΔΗ
ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
22 Μαρτίου
Διαρκής Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων με θέμα ημερήσιας διάταξης: Επεξεργασία και εξέταση του σχεδίου νόμου του Υπουργείου Οικονομικών: «Κύρωση της Απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που τροποποιεί το άρθρο 136 της ΣΛΕΕ, της Συνθήκης για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας και της Συνθήκης για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση».
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ρωτήθηκα για την ισχύ που έχουν οι Συνθήκες μετά την κύρωσή τους από τη Βουλή. Η ισχύς των διεθνών συμβάσεων που επικυρώνονται από τη Βουλή καθορίζεται από το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος. Από την κύρωσή τους αποτελούν ένα αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου. Αυτά σε ό,τι αφορά το ερώτημα που τέθηκε για την ισχύ.
Οι Συνθήκες που κυρώνονται αφορούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της χώρας, για την οποία θεμέλιο αποτελεί το άρθρο 28 του Συντάγματος, όπως αναφέρεται στην ερμηνευτική δήλωση στο τέλος του άρθρου 28, χωρίς να παραπέμπει είτε στην παρ. 2 είτε στην παρ. 3. Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, ούτε εκχώρηση συνταγματικών αρμοδιοτήτων έχουμε, ούτε εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας και αρκεί απλή πλειοψηφία.
Εγώ, όμως, δεν είμαι συνταγματολόγος. Είμαι οικονομολόγος. Είμαι Υπουργός Οικονομικών μιας μόλις ημέρας. Εκφράζω, λοιπόν, την ευχή και την άποψη, ότι οι Συνθήκες πρέπει να κυρωθούν με τη μεγαλύτερη δυνατή πλειοψηφία, διότι βοηθούν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και προάγουν τα συμφέροντα της χώρας.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, στις αρχές της 10ετίας του 1990 ξεκίνησα τη διδακτορική μου διατριβή στο γνωστικό αντικείμενο των οικονομικών των νομισματικών ενώσεων. Στο επίκεντρο των ερευνών μου ήταν τα χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχει μια νομισματική ένωση για να καταστεί επιτυχής. Ήταν τότε σε εξέλιξη οι συζητήσεις για το περιεχόμενο της γνωστής μετέπειτα Συνθήκης του Μάαστριχτ. Πολλοί οικονομολόγοι που ανήκαν σε διαφορετικές σχολές οικονομικής σκέψης, συμμετείχαν στο διάλογο αυτό καταθέτοντας τις απόψεις τους για το επιθυμητό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωζώνης. Τότε ήταν γνωστή ως Ο.Ν.Ε. και στη βιβλιογραφία έτσι αναφερόταν. Η Ευρωζώνη ήταν ένας όρος που προέκυψε μετέπειτα για να διαφοροποιηθεί από την Ε.Ε..
Ανήκω, λοιπόν, σε αυτούς τους οικονομολόγους που την περίοδο εκείνη υπερασπίστηκαν την άποψη, ότι μια νομισματική ένωση για να είναι βιώσιμη στο χρόνο, θα πρέπει να περιλαμβάνει στο θεσμικό της πλαίσιο έναν ομοσπονδιακό, αναδιανεμητικό, δημοσιονομικό μηχανισμό, για να μπορεί να στηρίζει χώρες που βρίσκονται σε ύφεση, προκειμένου να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους. Σε άλλη στιγμή, συμπαρατάχθηκα με όσους οικονομολόγους διατύπωσαν την άποψη, ότι μία νομισματική ένωση για να είναι σταθερή, θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να στηρίζει χώρες που βρίσκονται στο επίκεντρο μιας κερδοσκοπικής επίθεσης που καθιστά η επίθεση αυτή την πιθανότητα ή το κόστος δανεισμού, απαγορευτικό. Δηλαδή, τις χώρες που χάνουν την πιθανότητα πρόσβασης στα κεφάλαια με ένα επιθυμητό κόστος.
Θέλω να υπενθυμίσω σε όλους που συμμετείχαν στη σημερινή συζήτηση, καταθέτοντας εύλογα ο καθένας την άποψή του μέσα από τη δική του οπτική γωνία, ότι ακόμη και σήμερα, στη βιβλιογραφία, έχει ερείσματα, η άποψη ότι μία νομισματική ένωση, για να είναι επιτυχής, θα πρέπει να οδηγεί σε συμμετρική αποκατάσταση των ανισορροπιών στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών. Σ’ αυτά τα συμπεράσματα καταλήγει κάποιος που παρακολουθεί τη βιβλιογραφία, εάν μελετήσει ποια είναι η ιστορική εμπειρία που υπάρχει από ανάλογες νομισματικές ενώσεις στο παρελθόν και αυτή η οποία είναι προσφορότερη και μας δίνει τη δυνατότητα να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα, ήταν η εμπειρία που έχει καταγραφεί από τον κανόνα χρυσού. Μια εμπειρία που δείχνει ότι η διαδικασία αποκατάστασης της ανισορροπίας στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, ήταν ασύμμετρη, γεγονός, που τότε στον κανόνα χρυσού στα τέλη του 19ου αιώνα και στα τέλη του 20ου αιώνα,, καθιστούσε δυσβάσταχτο το κόστος της επιστροφής στην ισορροπία σε όρους απασχόλησης και σε όρους εισοδήματος.
Στη συνέχεια, όπως γνωρίζετε, οδηγηθήκαμε στην υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Όπως αποδείχθηκε, η Συνθήκη σε άλλα από τα θέματα που προβλημάτιζαν τους οικονομολόγους απάντησε και ορισμένα τα άφησε αναπάντητα. Είναι φυσιολογικό, διότι όπως σε κάθε περίπτωση, το αποτέλεσμα το οποίο καταγράφεται όταν χώρες προσέρχονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, είναι και το αποτέλεσμα του συσχετισμού των δυνάμεων της συγκεκριμένης περιόδου.
Ο συσχετισμός των δυνάμεων που υπήρχε στις αρχές της δεκαετίας του ’90, οδήγησε σε ένα κείμενο, που όλοι πλέον το γνωρίζουμε, με την κωδική ονομασία Συνθήκη του Μάαστριχτ, και βεβαίως η Κύρωση της Συνθήκης αυτής επέτρεψε να ξεκινήσει η λειτουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης το 1999. Και επειδή εδώ τέθηκαν ορισμένα ερωτήματα, από συναδέλφους, αναφορικά με το ρόλο της δημοσιονομικής πολιτικής και πώς ακριβώς αντιμετώπιζε και πρέπει να αντιμετωπίζει μια Νομισματική Ένωση το ζήτημα της δημοσιονομικής πειθαρχίας στο εσωτερικό της, θέλω να σας υπενθυμίσω ότι τότε είχε προκριθεί και είχε υιοθετηθεί το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης με τις μετέπειτα προσαρμογές.
Θα ανοίξω μια παρένθεση, γιατί τέθηκε το ερώτημα, αν δημοσιονομική πολιτική μπορεί να λειτουργήσει ως αναπτυξιακό εργαλείο σε συνθήκες ύφεσης. Η άποψή μου είναι πως ναι, η δημοσιονομική πολιτική μπορεί να λειτουργήσει ως αναπτυξιακό εργαλείο σε συνθήκες ύφεσης. Όμως η θέση αυτή χρειάζεται μια αξιολόγηση. Υποστηρίζω ότι οι χώρες σε ύφεση μπορούν να χρησιμοποιούν τη δημοσιονομική πολιτική για να εξέλθουν από αυτή υπό την προϋπόθεση ότι έχουν τη δυνατότητα εξ αντικειμένου. Δηλαδή, ότι δεν έχουν ήδη από την περίοδο που βρίσκονταν σε συνθήκες θετικών ρυθμών ανάπτυξης, υψηλά ελλείμματα ή ένα τεράστιο χρέος.
Και βεβαίως, υπάρχει και μια άλλη, συμπληρωματική, θέση σε αυτήν που καταθέτω, η οποία λέει ότι χώρες, οι οποίες βρέθηκαν σε συνθήκες ύφεσης, χρησιμοποίησαν τη δημοσιονομική πολιτική για να απαντήσουν στο πρόβλημα της ύφεσης, θα πρέπει, μόλις επιστρέψουν σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, να κάνουν τις αναγκαίες προσαρμογές έτσι ώστε, να εξουδετερωθεί η αύξηση του χρέους που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια της ύφεσης. Με αυτόν τον τρόπο η δημοσιονομική πολιτική, ειδικά σε μια Νομισματική Ένωση όπου οι χώρες δεν έχουν άλλο εργαλείο άσκησης πολιτικής, διότι έχουν χάσει το εργαλείο της νομισματικής πολιτικής, μπορεί πραγματικά να παίξει το ρόλο που προβλέπονται σε όλα τα εγχειρίδια των οικονομικών. Και βεβαίως, ταυτοχρόνως, με αυτόν τον τρόπο, το χρέος δεν θα μπορέσει να αυξάνεται απεριόριστα, διότι αν έχεις ελλείμματα όταν έχεις θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και έχεις ελλείμματα όταν έχεις αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης για να αντιμετωπίσεις το πρόβλημα της ύφεσης, αυτό μαθηματικά, θα οδηγήσει κάποια στιγμή σε ένα χρέος του οποίου η δυναμική θα τεθεί εκτός ελέγχου. Και βεβαίως, αυτό θα έχει καταστρεπτικές επιπτώσεις και για την ίδια τη χώρα, αλλά, κατά πάσα πιθανότητα, και για την ίδια την ευρωζώνη αν αυτή η πολιτική είναι μια πολιτική που μπορεί να επηρεάσει και την ευρωζώνη και τουλάχιστον, αυτό προκύπτει από την εμπειρία όχι μόνο της παρούσας νομισματικής ένωσης, που καταγράφεται ως ΟΝΕ, αλλά και από προηγούμενες νομισματικές ενώσεις. Μια χαρακτηριστική περίπτωση μιας νομισματικής ένωσης που δεν άντεξε τις δημοσιονομικές πιέσεις είναι η εμπειρία που έχουμε καταγράψει από την Λατινική Νομισματική Ένωση.
Οι εξελίξεις των τελευταίων χρόνων οδήγησαν την Ευρώπη σε προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου που διέπει τη λειτουργία της ευρωζώνης. Συγκεκριμένα, το Δεκέμβριο που μας πέρασε, οι Αρχηγοί των Κρατών – Μελών των χωρών της ζώνης του ευρώ έλαβαν την απόφαση να προχωρήσουν προς μια αποτελεσματικότερη οικονομική ένωση που θα περιλαμβάνει ένα νέο δημοσιονομικό συμβόλαιο και ενισχυμένο συντονισμό σε θέματα οικονομικής πολιτικής. Είναι καταγεγραμμένη η άποψη ότι από την ΟΝΕ εξέλειπε η οικονομική συνεργασία στο βαθμό που θα ήταν αναγκαία, για να μπορεί πραγματικά να είναι αποτελεσματική στη λειτουργία της.
Η ευρωζώνη έφτασε ως το Σύμφωνο Δημοσιονομικής Σταθερότητας μέσα από την πορεία του τελευταίου χρονικού διαστήματος, διάστημα κατά το οποίο η χώρα μας, όπως γνωρίζετε και άλλες χώρες, βρέθηκαν αντιμέτωπες με μια σειρά από προβλήματα, τα οποία είχαν ως αφετηρία την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, η οποία όμως, παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση βρήκε χώρες με χρόνια προβλήματα είτε στο δημοσιονομικό τομέα είτε στην παραγωγική τους βάση, με αποτέλεσμα, αυτά τα χρόνια προβλήματα να μετεξελιχθούν σε μια κρίση δημοσιονομική, προκλήθηκαν επιθέσεις κερδοσκοπικές στις αγορές και βεβαίως, φτάσαμε στο σημείο που όλοι γνωρίζουμε.
Αρχικά λοιπόν, διαπιστώθηκε η δυστοκία της Ευρώπης και ειδικά ορισμένων κρατών της να κατανοήσουν το πρόβλημα της χώρας μας, που όπως τόνισα προηγουμένως, ήταν μέρος ενός ευρύτερου ευρωπαϊκού προβλήματος. Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με την αδυναμία να αναγνωριστούν έγκαιρα οι συστημικές διαστάσεις του προβλήματος της ευρωζώνης και τα σύνθετα προβλήματα, ειδικά εκείνων των οικονομιών που πρώτες ήρθαν αντιμέτωπες σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο βαθμό η κάθε μια με τα αρνητικά αποτελέσματα της κρίσης.
Τα προβλήματα της ευρωζώνης και το ανολοκλήρωτο θεσμικό πλαίσιο της λειτουργίας του ευρώ ως κοινού νομίσματος και ειδικότερα, η περιορισμένη δυνατότητα αντιμετώπισης κρίσεων είχαν επισημανθεί πολύ πριν το ευρώ τεθεί σε λειτουργία. Τα τελευταία δύο χρόνια που πέρασαν, η Ένωση πέρασε σταδιακά σε μια δέσμη μέτρων, θέσπιση θεσμών και κανονισμών για την αντιμετώπιση των συστημικών προβλημάτων. Πέρασε στη προχώρηση, στη σύσταση των ταμείων EFSF και ESM του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, το διευρυμένο Σύμφωνο για το ευρώ και τελευταία το δημοσιονομικό Σύμφωνο.
Η Ευρώπη κάνει βήματα που δεν είναι εύκολα ούτε και αυτονόητα και τα πράγματα συχνά θέλουν το χρόνο τους. Θυμάμαι, περίπου πριν ένα χρόνο ίσως και λίγο παραπάνω είχε προσκληθεί και έδωσε μια ομιλία, ο οικονομολόγος, γνωστός για τη συνεισφορά του στη θεωρία της νομισματικής ένωσης, πέθανε πρόσφατα, Padoa-Schioppa , ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά, όταν εμείς οι Έλληνες κάναμε μια κριτική εύλογη ότι η Ευρώπη άργησε να απαντήσει στο πρόβλημα της Ελλάδας, και έλεγε στην απάντησή του, «Γιατί επικρίνετε την Ευρώπη ότι καθυστέρησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, γιατί επικρίνετε την Ευρώπη ότι καθυστέρησε να δημιουργήσει τον ελληνικό μηχανισμό στις 2 Μαΐου και μετά τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στις 9 Μαΐου; Χρειάστηκαν κάποιοι μόλις μήνες για να το κάνει και μάλιστα, μια ευρωζώνη, η οποία είχε 17 κράτη – μέλη. Θέλετε να αξιολογήσουμε ποια ήταν η αντίδραση των ΗΠΑ, που επίσης είναι μια Νομισματική Ένωση, που επίσης βρέθηκε αντιμέτωπη με μια χρηματοοικονομική κρίση και για να μπορέσει να περάσει το TARP, το πρόγραμμα με το οποίο επιδίωκε να αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη χρηματοοικονομική κρίση, μετά την κρίση του ’29, πόσο χρονικό διάστημα χρειάστηκε αυτή η Νομισματική Ένωση για να το αντιμετωπίσει». Τηρουμένων λοιπόν των αναλογιών, έλεγε ο Padoa-Schioppa, στη συγκεκριμένη ομιλία, η Ευρώπη αντέδρασε περισσότερο ικανοποιητικά, πιο γρήγορα σε σχέση με τις ΗΠΑ. Γιατί οι ΗΠΑ δεν είναι μόνο Νομισματική Ένωση είναι και Πολιτική Ένωση. Ενώ εμείς εδώ έχουμε την ιδιαιτερότητα ότι έχουμε μια Νομισματική Ένωση, αλλά δεν έχουμε το επίπεδο της πολιτικής συνεργασίας που έχουν οι ΗΠΑ.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρώπη χρειάστηκε δεκαετίες για να φτάσει ως εδώ και η εξέλιξή της δεν είναι πάντοτε γρήγορη ούτε εξελίχθηκε πάντα σε ευθύγραμμη πορεία. Πίσω από τη δημιουργία του ESM και του δημοσιονομικού Συμφώνου υπάρχει η αντίληψη για την ανάγκη διασφάλισης της σταθερότητας της ζώνης του ευρώ, με την επίτευξη ισορροπίας στα δημόσια οικονομικά των κρατών – μελών της ευρωζώνης. Αυτό θα πρέπει να γίνεται προλαμβάνοντας την υπερβολική αύξηση των ελλειμμάτων της Γενικής Κυβέρνησης μέσα από την καθιέρωση συγκεκριμένων κανόνων, συμπεριλαμβανομένου ενός κανόνα ισοσκέλισης του Προϋπολογισμού και ενός αυτόματου μηχανισμού για τη θέσπιση διορθωτικών μέτρων.
Οι οικονομίες των κρατών της ευρωζώνης, τα χρηματοπιστωτικά τους συστήματα έχουν πλέον ισχυρή αλληλεξάρτηση μεταξύ τους. Έχουμε πλέον οικονομίες που έχουν εντελώς διαφορετικό τρόπο λειτουργίας από αυτόν που γνωρίζαμε στο παρελθόν που υπήρχαν οι περιορισμοί στις συναλλαγές τις εξωτερικές. Εάν λάβουμε υπόψη και το γεγονός ότι έχουμε σε εξέλιξη ένα ιστορικό και οικονομικό εγχείρημα, που είναι μια ευρεία Νομισματική Ένωση χωρών που έχουν διαφορετικές και συχνά ασύμμετρες, από άποψη παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, οικονομίες, ενώ ταυτόχρονα ο χρηματοπιστωτικός τους τομέας έχει πλέον διασυνδεθεί σε υψηλότατο βαθμό λόγω της ελευθερίας κίνησης κεφαλαίων, οι κίνδυνοι από μια κρίση, για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα των κρατών-μελών, αλλά και για το σύνολο της ευρωζώνης, είναι εξαιρετικά μεγάλοι και σε μεγάλο βαθμό αχαρτογράφητοι. Ο μηχανισμός ESM θα παρέχει στήριξη βάση αυστηρών όρων, κατάλληλων για το επιλεγμένο μέσο χρηματοπιστωτικής συνδρομής, εφόσον η στήριξη αυτή είναι απαραίτητη για τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της, καθώς και των κρατών μελών της. Η αρχική μέγιστη δανειοδοτική ικανότητα του ESM ορίστηκε στα 500 δισεκατομμύρια ευρώ, συμπεριλαμβανομένης της διαθέσιμης στήριξης από το EFSF.
Η επάρκεια της ενοποιημένης μέγιστης δανειοδοτικής ικανότητας του ESM και του EFSF θα επαναξιολογηθεί πριν από την έναρξη ισχύος για τον ESM, ενώ μπορεί να αυξάνεται με απόφαση του συμβουλίου διοικητών του ESM μετά την έναρξη ισχύος της παρούσας συνθήκης. Σε περίπτωση προσχώρησης ενός κράτους στη ζώνη του ευρώ, ένα κράτος μέλος της Ε.Ε. καθίσταται και μέλος του ESM με πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις, όπως ισχύει και για τα συμβαλλόμενα μέρη. Στο πλαίσιο αυτό ο ESM θα συνεργάζεται στενά με το ΔΝΤ για την παροχή στήριξης, με την επιδίωξη η συμμετοχή του ΔΝΤ να καταστεί στενότερη, τόσο σε τεχνικό, όσο και σε χρηματοοικονομικό επίπεδο.
Επίσης, προβλέπεται κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα οποία δεν συμμετέχουν στο ευρώ, ότι θα μπορούν να συμμετέχουν κατά περίπτωση μαζί με τον ESM, σε ενέργειες στήριξης κρατών μελών της ζώνης του ευρώ και στο πλαίσιο αυτό θα καλούνται να συμμετέχουν, ως παρατηρητές, στις συνεδριάσεις του ESM κατά τις σχετικές συζητήσεις.
Όλα αυτά εκτιμώ πως συνιστούν ένα ακόμα βήμα για την αντιμετώπιση των συστημικών προβλημάτων της ευρωζώνης και της αντιμετώπισης αδυναμιών που υπήρχαν στο αρχικό θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της ευρωζώνης. Η μακροπρόθεσμη λύση στα προβλήματα της ευρωζώνης περνά μέσα από ένα πλαίσιο που συμβάλλει στην δημοσιονομική πειθαρχία, υποβοηθά την προστασία των χωρών, οι οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες με μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση. Κανείς δεν πρέπει να ξεχνά τη γνώση που έχουμε συσσωρεύσει, από τον τρόπο λειτουργίας του κανόνα χρυσού, τόσο κατά το 19ο αιώνα, όσο και στις αρχές του 20ου αιώνα. Εκτιμώ ότι απ' αυτού, αρχίζουν να γίνονται δεύτερες σκέψεις από
ολοένα και περισσότερους μέσα στην Ευρώπη.
Η προοπτική θα πρέπει να αναζητηθεί σε διαδικασίες, που ενοποιούν και ενισχύουν την δημοσιονομική και οικονομική πολιτική, ενεργοποιούν αποτελεσματικούς μηχανισμούς στο εσωτερικό της ευρωζώνης για την προστασία χωρών σε συνθήκες ύφεσης, διατηρώντας ταυτόχρονα ως στρατηγικές επιλογές της Ευρώπης, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, την προώθηση της απασχόλησης, τη βιωσιμότητα του δημόσιων οικονομικών και την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Στο ιστορικό αυτό πλαίσιο, εκτιμώ ότι η θέσπιση του συμφώνου σταθερότητας και λειτουργία του ESM, είναι τα παραπάνω βήματα προς την κατεύθυνση στενότερης σύνδεσης των ευρωπαϊκών χωρών. Αυτή είναι μια ιστορική πορεία, μια κατεύθυνση που έχουν επιλέξει τα κράτη της Ευρώπης, παρά τις αντιθέσεις τους. Τα αποτελέσματα αυτής της πορείας δεν μπορούμε ούτε να τα προδικάσουμε ούτε να το προεξοφλούμε. Μπορούμε όμως, να διακρίνουμε ότι με ρεαλιστικούς όρους, η συμμετοχή και παραμονή της χώρας μας στο σκληρό πυρήνα των χωρών της Ευρώπης, είναι μια στρατηγική καθοριστικής σημασίας και προτεραιότητας για τη χώρα μας. Ειδικά σ' αυτή τη συγκυρία, όπου συντελούνται μεγάλες αλλαγές και ανατροπές στο παγκόσμιο γεωστρατηγικό πλαίσιο και στην συμμετοχή στο παγκόσμιο καταμερισμό της εργασίας.
