Αθήνα, 17 Μαρτίου 2010
ΟΜΙΛΙΑ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
κατά την κοινή συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής ‘Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων και της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, με θέμα τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που λαμβάνουν χώρα μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισσαβώνας, περιλαμβανομένης και της συγκρότησης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές,
Με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας που άρχισε να ισχύει την 1η Δεκεμβρίου του 2009, διαμορφώνεται ένα νέο θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο αναφοράς στην Ευρώπη των 27. Δημιουργούνται προϋποθέσεις για μια πιο δημοκρατική, πιο δυναμική και διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια Ένωση κρατών και πολιτών. Με τη Συνθήκη ενισχύεται η απόδοση και αποτελεσματικότητα των θεσμικών οργάνων και των μηχανισμών λήψεως αποφάσεων. Παγκόσμιες προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η ενεργειακή ασφάλεια, η διεθνής τρομοκρατία, το διασυνοριακό έγκλημα και η μετανάστευση, αναδεικνύονται με την Συνθήκη σε περίοπτη θέση. Στη διαμόρφωση του νέου αυτού πλαισίου η χώρα μας είχε τη δική της συμβολή. Και θα συνεχίσει να την έχει, εκφράζοντας με αυτοπεποίθηση τις θέσεις της και συνδιαμορφώνοντας τις εξελίξεις.
Κρίνω σκόπιμο να ξεκινήσω και να δώσω έμφαση σε αυτήν την παρέμβασή μου σε μία, κατά τη γνώμη μου, μείζονα αλλαγή που επήλθε με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας. Η Συνθήκη έδωσε μια απάντηση σε ένα χρόνιο αίτημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών: τη δημοκρατική νομιμοποίηση της Ένωσης και των θεσμών της. Και είναι αλήθεια ότι με την εμβάθυνση της θεσμικής ολοκλήρωσης αλλά και τη διεύρυνση της Ένωσης με νέα μέλη, ήταν επιτακτική ανάγκη να εισάγουμε στο κοινό θεσμικό μας οικοδόμημα περισσότερα δημοκρατικά στοιχεία, που θα το νομιμοποιήσουν στη συνείδηση των συμπολιτών μας. Στις Βρυξέλλες λαμβάνονται καθημερινά αποφάσεις που αγγίζουν άμεσα τη ζωή όλων μας. Είναι απαραίτητο να εμπεδωθεί στη συνείδηση των πολιτών ότι η διαδικασία παραγωγής αυτών των αποφάσεων έχει δημοκρατικά ερείσματα.
Ποια είναι λοιπόν τα στοιχεία αυτά; Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να τονίσουμε την ενδυνάμωση του ρόλου των Εθνικών Κοινοβουλίων στη διαδικασία νομοθετικής παραγωγής της Ένωσης. Τα Εθνικά Κοινοβούλια μπορούν πλέον να ενημερώνονται απ’ ευθείας από τα κοινοτικά όργανα για τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ένωσης. Μέσω του μηχανισμού ελέγχου της αρχής της επικουρικότητας όχι απλώς δικαιούνται, αλλά και οφείλουν να αξιολογούν τις πολιτικές της Ένωσης και τις δραστηριότητές της. Τα Εθνικά Κοινοβούλια μπορούν πλέον, μέσα σε οκτώ εβδομάδες από την ημερομηνία διαβίβασης ενός σχεδίου νομοθετικής πράξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να αντιδρούν όταν κρίνουν ότι καταστρατηγείται η αρχή της επικουρικότητας, με απώτερο στόχο την τροποποίηση ή ακόμα και την ανάκληση μιας νομοθετικής πρότασης, εφόσον συγκεντρωθεί ο απαραίτητος αριθμός του 1/3 των Κοινοβουλίων της ΕΕ. Το γεγονός αυτό όχι μόνο αυξάνει το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων, αλλά επιτάσσει την όλο στενότερη συνεργασία μας. Συνιστά ένα επιπλέον εργαλείο στην άσκηση της εθνικής πολιτικής στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αναβαθμίζει τη σημασία της Κοινοβουλευτικής Διπλωματίας.
Επιπλέον, και εξίσου σημαντική, είναι η δυνατότητα που εισάγεται με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας για τους πολίτες της Ένωσης να καλούν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις. Πράγματι, η «Πρωτοβουλία πολιτών» είναι μία από τις σημαντικότερες καινοτομίες που εισάγονται με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας. Έχει ήδη δρομολογηθεί η διαδικασία διαβούλευσης για να προσδιορισθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για την υλοποίηση της διαδικασίας αυτής.
Στο ίδιο πλαίσιο, με τη νέα Συνθήκη ενδυναμώθηκε ο ρόλος και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς επεκτάθηκαν οι τομείς στους οποίους εφαρμόζεται η διαδικασία της συναπόφασης. Συναποφασίζει πλέον ισότιμα με το Συμβούλιο στη διαδικασία έγκρισης του προϋπολογισμού και του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου. Εκλέγει τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και τα μέλη της σε σώμα, μετά από ακρόαση, ενώ έχει ενισχυμένο ρόλο και στις διαδικασίες αναθεώρησης της Συνθήκης. Μετά την έναρξη ισχύος της νέας Συνθήκης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ήδη δώσει δείγματα ότι διαδραματίζει πιο ουσιαστικό και πιο αποφασιστικό ρόλο. Και αναφέρομαι ιδιαίτερα στην πρόσφατη διαδικασία έγκρισης των μελών της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Μετά τη Λισσαβώνα λοιπόν, η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αναμφισβήτητα πιο δημοκρατική. Βεβαίως, κανείς μας δεν υποστηρίζει ότι φθάσαμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Αλλά κανείς δεν μπορεί και να αμφισβητήσει ότι έγιναν σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ταυτόχρονα, όμως, η Ε.Ε. είναι και πιο αποτελεσματική, γιατί βασικοί θεσμοί της μεταρρυθμίστηκαν, ώστε να εξασφαλίζεται η ενότητα και η συνέχεια των πολιτικών της, τόσο στο εσωτερικό, όσο και προς το εξωτερικό, έναντι δηλαδή των διεθνών συνομιλητών της Ένωσης.
Σημαντική εξέλιξη από αυτή την άποψη αποτελεί ο θεσμός του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Για πρώτη φορά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο γίνεται θεσμικό όργανο της Ένωσης, ενώ ο πρώτος Πρόεδρός του, ο κ. Van Rompuy, που ανέλαβε τα καθήκοντά του την 1η Ιανουαρίου και έχει την ευθύνη του συντονισμού των Συνόδων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, επιδιώκει ακόμα μεγαλύτερη εμπλοκή των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων στη χάραξη των ευρωπαϊκών πολιτικών και στην αντιμετώπιση των σημαντικών ζητημάτων που απασχολούν την Ένωση.
Μια άλλη μεγάλη αλλαγή που επήλθε με τη Συνθήκη της Λισσαβώνας και προσδίδει αναμφίβολα μεγαλύτερη συνοχή στην Ένωση, αφορά στον τομέα Ελευθερίας, Δικαιοσύνης και Ασφάλειας. Με την κατάργηση του Γ’ πυλώνα και την ενσωμάτωση των θεμάτων δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις, καθώς και της αστυνομικής συνεργασίας στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ε.Ε., καθιερώνεται πλέον η ειδική πλειοψηφία κατά τη λήψη αποφάσεων και ενισχύεται ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο συμμετέχει ισότιμα με το Συμβούλιο.
Από τις επιμέρους τροποποιήσεις ή νέες ρυθμίσεις που επέρχονται σε αυτό τον τομέα θα ήθελα να επισημάνω τα εξής σημεία, τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη χώρα μας:
- Θεσπίζεται ως νέος στόχος η σταδιακή δημιουργία ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης εξωτερικών συνόρων.
- Περιλαμβάνεται ρητή αναφορά στο σεβασμό της αρμοδιότητας των κρατών μελών όσον αφορά το γεωγραφικό καθορισμό των συνόρων τους, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
- Αποτυπώνεται πλέον με σαφήνεια η αρχή της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών, μεταξύ άλλων και στο οικονομικό επίπεδο, στους τομείς συνόρων, ασύλου και μετανάστευσης. Την αρχή αυτή πρέπει να λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τους τα όργανα της Ε.Ε. όταν υιοθετούν νομοθετικά εργαλεία.
Η ενότητα και η συνέχεια της πολιτικής της Ένωσης και η ενίσχυση της συνοχής της ήταν ζητούμενο όχι μόνο ως προς το εσωτερικό της Ένωσης, αλλά και προς το εξωτερικό. Το διεθνές σύστημα σήμερα εξακολουθεί να βρίσκεται σε αναδιάταξη. Ανάμεσα στους πόλους ισχύος που διαμορφώνονται, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να καταλάβει τη θέση που της αναλογεί. Πρέπει να ανατρέψει τη γνωστή εικόνα που επικρατεί, ενός οργανισμού που είναι «οικονομικός γίγαντας, αλλά πολιτικός νάνος». Η Συνθήκη της Λισσαβώνας της δίδει κάποια εργαλεία για αυτό.
Η δημιουργία της θέσης του Υπάτου Εκπροσώπου για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας συνιστά ασφαλώς μια σημαντική εξέλιξη, καθώς ενισχύει τη φωνή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο διεθνές στερέωμα. Είναι συνάμα και ένα σημαντικό βήμα στην πορεία της Ευρώπης προς μια «διαρκώς στενότερη Ένωση».
Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης που αναμένεται να συσταθεί εντός των προσεχών μηνών, θα αποτελεί το βασικό εργαλείο στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης. Η Υπηρεσία θα συνδράμει το έργο του Υπάτου Εκπροσώπου και θα αποτελείται από στελέχη της Επιτροπής, της Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου και των Υπουργείων Εξωτερικών των κρατών - μελών.
Στην παρούσα φάση έχει ήδη ξεκινήσει η ανταλλαγή απόψεων στα αρμόδια κοινοτικά όργανα για την οργανωτική δομή και το πλαίσιο λειτουργίας της υπό σύσταση υπηρεσίας. Εντός του τρέχοντος μηνός η Ύπατη Εκπρόσωπος κα Ashton θα παρουσιάσει στο Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τα σχετικά νομοθετικά κείμενα, με στόχο να ολοκληρωθεί η επεξεργασία τους και να ψηφισθούν οι αποφάσεις, εί δυνατόν εντός του Απριλίου. Στο Συμβούλιο την προσεχή Δευτέρα θα συζητηθεί και πάλι το θέμα αυτό, όπως συζητήθηκε και κατά το πρόσφατο άτυπο Συμβούλιο ΥΠΕΞ στην Cordoba της Ισπανίας. Η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στις διαπραγματεύσεις και διεκδικεί ουσιαστική παρουσία στη νέα υπηρεσία. Θέλουμε διακριτή φωνή για την Ελλάδα κατά τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Θέλουμε ισχυρή συμμετοχή στην υλοποίηση των στόχων της Ένωσης. Είχαμε ήδη σειρά επαφών με εταίρους μας, ιδιαίτερα εκείνα τα κράτη - μέλη με παρόμοιο μέγεθος και ευαισθησίες όπως η Ελλάδα, και προωθούμε τα κοινά μας συμφέροντα σχετικά με τη συμμετοχή μας στη νέα Υπηρεσία.
Σε ό,τι αφορά την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), η μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβώνας εισάγει μία μορφή ενισχυμένης συνεργασίας που ονομάζεται «Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία». Στόχος της συνεργασίας αυτής, είναι η ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ.
Η δυνατότητα στενότερης συνεργασίας στον αμυντικό τομέα αφορά τα κράτη μέλη που πληρούν ορισμένα κριτήρια σε θέματα στρατιωτικών δυνατοτήτων και έχουν αναλάβει πιο δεσμευτικές υποχρεώσεις στον τομέα αυτό εν όψει των πλέον απαιτητικών αποστολών διαχείρισης κρίσεων.
Θεωρούμε ότι η Ελλάδα πληροί τα γενικά κριτήρια για τη συμμετοχή στη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία. Ωστόσο, απαιτείται εκ μέρους μας προετοιμασία προκειμένου να γίνει κατά το επόμενο στάδιο η εξειδίκευση των κριτηρίων αυτών. Φυσικά, τασσόμαστε υπέρ της κατά το δυνατόν ευρύτερης συμμετοχής κρατών μελών που επιθυμούν και δύνανται στο μέτρο των δυνατοτήτων τους να συμμετάσχουν στη Συνεργασία.
Η νέα Συνθήκη προβλέπει, επίσης, διεύρυνση του φάσματος αποστολών διαχείρισης κρίσεων, οι γνωστές έως τώρα “αποστολές Petersberg”. Στο πλαίσιο των αποφάσεων που λαμβάνονται για την ανάπτυξη των αποστολών αυτών, το Συμβούλιο δύναται να αναθέσει την εκτέλεση αποστολής σε ομάδα κρατών μελών που το επιθυμούν και διαθέτουν τις απαραίτητες δυνατότητες.
Τέλος, η Συνθήκη της Λισσαβώνας εισήγαγε δύο ρήτρες, που ενισχύουν την πολιτική συνοχή της Ένωσης και των κρατών μελών της. Πρόκειται, πρώτον, για τη ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, σύμφωνα με την οποία, σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το αρ. 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Δεύτερον, η ρήτρα αλληλεγγύης, σύμφωνα με την οποία σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος δεχθεί τρομοκρατική επίθεση ή πέσει θύμα φυσικής καταστροφής ή καταστροφής από ανθρώπινο παράγοντα, η Ένωση και τα κράτη μέλη της θα δράσουν από κοινού σε πνεύμα αλληλεγγύης.
Εκτός βέβαια από τις μείζονες αυτές θεσμικού χαρακτήρα αλλαγές, η Συνθήκη της Λισσαβώνας εισάγει νέα δεδομένα σε μια σειρά πολιτικών της ΕΕ, όπως την ενεργειακή πολιτική, τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου έρευνας, την πολιτική περιβάλλοντος, την κοινή γεωργική και αλιευτική πολιτική, τον τουρισμό, την ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, την παιδεία, την επαγγελματική εκπαίδευση, την προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, την πολιτική προστασία και βέβαια τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς.
Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και Κύριοι Βουλευτές,
Η μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβώνας υπήρξε, όπως ξέρετε, προϊόν μακροχρόνιων διαπραγματεύσεων και πολιτικών συμβιβασμών, τόσο σε επίπεδο διακρατικό, όσο και στο εσωτερικό των μελών της Ένωσης. Δημιούργησε το βασικό θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο, εντός του οποίου θα εξελιχθεί το κοινό ευρωπαϊκό μας εγχείρημα τα επόμενα χρόνια. Αναμφισβήτητα θέτει όρια, αλλά αφήνει και περιθώρια για τολμηρότερα ακόμη βήματα προς την κατεύθυνση της ευρωπαϊκής πολιτικής ενοποίησης.
Σε αυτό το κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο, δεν θα κρύψω ότι υπάρχουν ανταγωνισμοί. Είμαστε μαζί με τους εταίρους μας, ανήκουμε μάλιστα στο σκληρό πυρήνα της Ένωσης και υποστηρίζουμε ίσως τις πιο προωθημένες απόψεις πολιτικής ενοποίησης. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι παύουμε να έχουμε τα δικά μας ειδικά εθνικά συμφέροντα, τα οποία και προωθούμε με τον καταλληλότερο πάντα τρόπο - όχι από τη θέση του παθητικού αρνητή των εξελίξεων ή του αδύναμου εταίρου που άγεται από τη βούληση των ισχυροτέρων, αλλά συνεισφέροντας ιδέες, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες, δημιουργώντας ευκαιρίες.
Μπροστά μας ανοίγεται ένα νέο πεδίο δράσης. Μια νέα Ευρωπαϊκή Ένωση. Είμαστε αποφασισμένοι, και σε αυτό η συνεισφορά της Βουλής των Ελλήνων θα έχει κορυφαία σημασία, να δώσουμε στη χώρα μας ισχυρή και καθαρή φωνή.
Βεβαίως, η Συνθήκη της Λισσαβώνας, όπως και κάθε Συνθήκη, κρίνεται τελικά από την εφαρμογή της στην πράξη. Στο σύντομο χρονικό διάστημα ισχύος της Συνθήκης είναι δύσκολο να αποτιμήσουμε τις αλλαγές που επιφέρει στο πολυσχιδές οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στον τρόπο λειτουργίας του. Βρισκόμαστε ήδη σε μια εξελικτική διαδικασία, κατά την οποία θα πρέπει να γίνει η απαραίτητη εξειδίκευση των άρθρων της Συνθήκης με τις απαραίτητες νομοθετικές πράξεις, αλλά και να διαπιστωθεί ο τρόπος με τον οποίο οι φορείς των θεσμών θα επιλέξουν να εφαρμόσουν τις διατάξεις της.
Από τη θέση που βρίσκομαι θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι η Ελλάδα είναι παρούσα σε αυτές τις εξελίξεις και συνδιαμορφώνει τις τελικές αποφάσεις. Είναι όμως καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά από πολλά χρόνια έντονων συζητήσεων για το θεσμικό της μέλλον, πρέπει πλέον να εγκαταλείψει την εσωστρέφειά της. Πρέπει να ξαναβρεί τη θέση της στην παγκόσμια σκηνή
Παράλληλα, πρέπει να κοιτάξει ξανά στον άμεσο περίγυρό της. Δεν πρέπει να λησμονήσουμε ότι έχουμε ακόμη ανεκπλήρωτες ιστορικές υποχρεώσεις. Η ιδέα που γέννησε την Ένωση δεν ήταν η δημιουργία μιας κλειστής λέσχης προνομιούχων. Ήταν πρωτίστως το όραμα για μια Ευρώπη με ειρήνη και ευημερία για όλους, στην οποία θα ήταν αδιανόητο να επαναληφθεί ένας πόλεμος. Αυτό λέμε και εμείς με την πρωτοβουλία μας για μια νέα «Ατζέντα 2014» για τα Δυτικά Βαλκάνια. Θυμίζουμε στους εταίρους μας ότι στον προθάλαμο της Ένωσης περιμένουν οι γείτονές μας στα Δυτικά Βαλκάνια. Τους θυμίζουμε ότι καθώς η Ευρώπη θα ξαναπατάει γερά στα πόδια της, οφείλει να στρέψει το βλέμμα στη γειτονιά μας, να ανοίξει τις πόρτες της διεύρυνσης και να ολοκληρώσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Σας ευχαριστώ.
