Αθήνα, 30 Ιουλίου 2013
Το στρατηγικό πλαίσιο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής
Πρώτον, η εξωτερική μας πολιτική πρέπει να είναι μια πολιτική αρχών που στοχεύει στην προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας και των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, που είναι όλα τους ενεργά, γιατί μόνο κατά τον τρόπο αυτό υπερασπιζόμαστε πράγματι την εθνική ακεραιότητα και ανεξαρτησία μέσα σε ένα κόσμο που είναι ταραγμένος, ανήσυχος και επικίνδυνος.
Δεύτερη αρχή που διέπει την εξωτερική μας πολιτική -αυτονόητη, αλλά πρέπει να λέγονται τα αυτονόητα- είναι η ειλικρινής επιδίωξη της ειρήνης και σταθερότητας και των σχέσεων καλής γειτονίας στην ευρύτερη περιοχή μας. Όλα αυτά πάντα με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, τις δημοκρατικές αρχές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αρχή της εξωτερικής πολιτικής για μια χώρα με τη δική μας διασπορά είναι, βεβαίως, η διατήρηση των ισχυρών δεσμών της μητέρας πατρίδας με τον απανταχού ελληνισμό, με τους απόδημους Έλληνες.
Βέβαια, για μια χώρα μέλος της Ε.Ε. και της ζώνης του ευρώ, αρχή της εξωτερικής μας πολιτικής είναι η ενεργός συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, στη βάση της θεσμικής ισοτιμίας των κρατών – μελών. Μια αρχή που, δυστυχώς, τίθεται εν αμφιβόλω, γιατί στην πράξη, αυτό που ζούμε πολύ απέχει από τη θεσμική ισοτιμία των κρατών–μελών. Είναι βαθύτατα ανησυχητικές οι θεσμικές πολιτικές και οικονομικές ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. γενικότερα, αλλά και της ευρωζώνης ειδικότερα.
Είναι πολύ σημαντικό, η εξωτερική μας πολιτική να σχεδιάζεται και να ασκείται με συνείδηση της ιστορίας, με συνείδηση της γεωγραφίας, βεβαίως, και άρα του διεθνούς και περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων. Πατριωτισμός δεν είναι ρητορικές διακηρύξεις ούτε καν ένα ισχυρό ειλικρινές φρόνημα, είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι και να αξιοποιείς προς όφελός σου ένα μεταβαλλόμενο και εύθραυστο συσχετισμό δυνάμεων. Από την άποψη αυτή, η εξωτερική μας πολιτική είναι μια πολύ σημαντική, αλλά όχι η μόνη, όψη της εθνικής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας που είναι εντεταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της συνολικής εθνικής μας στρατηγικής.
Από την άποψη αυτή λοιπόν, η εξωτερική πολιτική πρέπει να αξιοποιεί -και αυτό επιχειρούμε- όλες τις παραμέτρους της εθνικής ισχύος. Και παράμετροι της εθνικής ισχύος δεν είναι μόνο η αμυντική ικανότητα της χώρας και η διπλωματική της δραστηριότητα, αλλά είναι η εθνική ενότητα, η κοινωνική συνοχή, η διαφύλαξη του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης παρά την κρίση, η επιχειρηματική εξωστρέφεια, η ακτινοβολία και η οικουμενικότητα του Ελληνικού Πολιτισμού, οι ισχυροί ιστορικοί δεσμοί που έχουμε με πολλές χώρες και περιοχές, φυσικά η τουριστική μας βιομηχανία, το εντυπωσιακό μέγεθος της ελληνικής ναυτιλίας, τα πολλαπλά δίκτυα του Απόδημου Ελληνισμού, η Ορθοδοξία, η Εκκλησιαστική Διπλωματία, η ενεργειακή διπλωματία κοκ.
Εξωτερική πολιτική και οικονομική κρίση
Από την άποψη αυτή, θέλω, ρητά και κατηγορηματικά, να τονίσω κάτι που μπορώ να μαρτυρήσω, επειδή κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης έχω ασκήσει διαδοχικά τα καθήκοντα του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, του Υπουργού Οικονομικών, του Προέδρου ενός Κοινοβουλευτικού Κόμματος και τώρα του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης και του Υπουργού Εξωτερικών. Η οικονομική κρίση που τη βιώνει με πολλές σκληρές θυσίες ο ελληνικός λαός τα τελευταία τρία χρόνια δεν έχει επηρεάσει αρνητικά την εξωτερική μας πολιτική, τους στόχους, τους χειρισμούς, τα επιχειρήματα, τις προτεραιότητες.
Πρέπει να σας πω, ότι κατά τη διάρκεια των πολύ δύσκολων χρηματοοικονομικών, κυρίως, διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης, ποτέ δεν επιχειρήθηκε από τους διεθνείς συνομιλητές μας η σύνδεση της οικονομικής, κυρίως δημοσιονομικής και χρηματοοικονομικής κρίσης, με τα θέματα που εντάσσονται στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. Αυτό έχει πάρα πολλή μεγάλη σημασία, γιατί, φυσικά, ένας λαός που υφίσταται την περιπέτεια της κρίσης, είναι λογικό να έχει και πρέπει να έχει αυξημένη ευαισθησία στα θέματα που αφορούν στην εθνική του αξιοπρέπεια, στην εθνική του υπερηφάνεια, στην εθνική του κυριαρχία, με τον «σκληρό» χαρακτήρα που έχει η λέξη αυτή, όταν κινούμαστε στο πεδίο της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.
Έχει, λοιπόν, πολλή μεγάλη σημασία, να πούμε ότι, μία τέτοια εξωτερική πολιτική, που χρειάζεται η χώρα μας, μπορεί να βασίζεται μόνο στην ευρύτερη δυνατή εσωτερική πολιτική στήριξη και συναίνεση, όπως αρμόζει σε μία σύγχρονη, ευρωπαϊκή, δημοκρατική χώρα. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, καθόλου αυτονόητο και, δυστυχώς, καθόλου δεδομένο. Πρέπει να το επιδιώξουμε ενσυνειδήτως και με συστηματικό τρόπο. Από την άποψη αυτή, έχουν ιδιαίτερη σημασία οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες, που συνδέονται με την εξωτερική και ευρωπαϊκή πολιτική της χώρας, όπως η σημερινή συνεδρίαση, έχει πολλή μεγάλη σημασία η διαρκής και πλήρης ενημέρωση της Βουλής και των Κομμάτων και η λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, το οποίο προγραμματίζεται να συγκληθεί στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Εξωτερική πολιτική στο πλαίσιο της ΕΕ
Η εξωτερική μας πολιτική είναι, βεβαίως, εξωτερική πολιτική μίας χώρας-μέλους της Ε.Ε., που μετέχει στη διαμόρφωση και άσκηση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης. Της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, όπως αυτή εξελίσσεται στο παρόν στάδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αναφέρομαι στο θεσμικό πλαίσιο της Συνθήκης της Λισαβόνας, στο γνωστό ρόλο της Υπάτης Εκπρόσωπου, στην ύπαρξη και λειτουργία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, με επίγνωση, όμως, της ευρωπαϊκής πραγματικότητας, η οποία εμφανίζει την Ευρώπη, ως ένα πολιτικό μέγεθος, πολύ μικρότερο, από αυτό που δικαιούται να είναι η Ευρώπη ιστορικά και οικονομικά.
Βεβαίως, δεν ξεχνάμε καθόλου, ότι παρά την ύπαρξη θεσμών Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, κάθε κράτος-μέλος έχει τις δικές του εθνικές προτεραιότητες. Είναι πολλές φορές «αιχμάλωτο» από νέες μορφές οικονομικού εθνικισμού και, επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι υπάρχει μία πραγματικότητα στο κλασικό πεδίο των διεθνών σχέσεων, που είναι η ύπαρξη κρατών-μελών της Ε.Ε., που είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κάποια, δε, από αυτά και πυρηνικές δυνάμεις, για ό,τι αυτό σημαίνει για το παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων.
Η εξωτερική μας πολιτική επιχειρεί να συνθέτει όλες τις επιμέρους περιφερειακές ταυτότητες της χώρας μας. Δηλαδή, όχι μόνο την ευρωπαϊκή αλλά και τη νοτιοανατολικοευρωπαϊκή, -την βαλκανική θα πρέπει να λέμε για να μην φοβόμαστε τις λέξεις-, τη μεσογειακή και για ιστορικούς λόγους μία περιφερειακή ταυτότητα που δεν είναι γεωγραφική με τη στενή έννοια του όρου, αλλά, πάντως, είναι υποστατή, που είναι η παρευξείνια διάστασή μας.
Οι προτεραιότητες της εξωτερικής μας πολιτικής
1. Κυπριακό: Η εξωτερική μας πολιτική είναι πολιτική σαφών προτεραιοτήτων, με πρώτο, πάντα, θέμα το Κυπριακό. Αρχίζω την αναφορά μου στα επιμέρους κεφάλαια, ακριβώς, από το Κυπριακό. Περιττεύει να τονίσω, απευθυνόμενος στη Διαρκή Κοινοβουλευτική Επιτροπή, πως το Κυπριακό είναι για εμάς, πάντα, πρόβλημα εισβολής και κατοχής μεγάλου τμήματος της επικρατείας κράτους-μέλους του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και της Ε.Ε.. Άρα, στόχος μας είναι, πάντα, μία δίκαιη και βιώσιμη λύση στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μία λύση ομοσπονδιακή, αποδεκτή από τον κυπριακό λαό, ο οποίος είναι προφανές, ότι πρέπει να εκφραστεί κατά τρόπο σαφή και θεσμικά οργανωμένο, δημοκρατικό, άμεσο. Μία λύση συμβατή με το κοινοτικό κεκτημένο και την ευρωπαϊκή ενωσιακή έννομη τάξη.
Για εμάς, θεμελιώδες αγαθό είναι ο σεβασμός της διεθνούς νομικής προσωπικότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κράτους-μέλους του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, της Ε.Ε. και της Ζώνης του Ευρώ, παρά τα προβλήματα που αυτό συνεπάγεται, καθώς η Κύπρος βιώνει τώρα μία βαθιά οικονομική κρίση, από την οποία ευχόμαστε και πιστεύουμε ότι θα βγει πάρα πολύ γρήγορα. Γιατί το μικρό μέγεθος και η μεγάλη ευελιξία της κυπριακής οικονομίας επιτρέπει την εύκολη έξοδο από την κρίση, όπως οδήγησε και στην εύκολη είσοδο σε μία βαθιά κρίση.
Ξεκίνησα τις επισκέψεις μου, μετά την ορκωμοσία μου ως Υπουργός Εξωτερικών, φυσικά, από τη Λευκωσία. Ήταν υποχρέωσή μου να συναντήσω τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον κ. Νίκο Αναστασιάδη, τον Πρόεδρο της Βουλής και Αναπληρωτή του Προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Γιαννάκη Ομήρου, τον Υπουργό Εξωτερικών, με τον οποίο συνεργαζόμαστε από το 1993 ως Κυβερνητικοί εκπρόσωποι των δύο Κυβερνήσεων, κ. Γιαννάκη Κασουλίδη και τους Αρχηγούς όλων των Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, που συγκροτούν, σε μεγάλο βαθμό, και το Εθνικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι αναλυτικές συνομιλίες μας με τον κ. Κασουλίδη, για όλο το φάσμα των θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, συνεχίστηκαν στην ανταποδοτική επίσκεψη, που έκανε εκείνος στην Αθήνα λίγες ημέρες αργότερα.
Θα ξέρετε, ίσως, ότι συνεδρίασε, στα μέσα Ιουλίου, το Εθνικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατέληξε στην απόφαση, μετά από πολλά χρόνια, να οριστεί και πάλι Διαπραγματευτής, Συνομιλητής, όπως λέγαμε παλαιότερα, της Ελληνοκυπριακής Κοινότητας, προκειμένου να αναλάβει το βάρος των επαφών και των διαπραγματεύσεων με την τουρκοκυπριακή κοινότητα για την πολιτική λύση του Κυπριακού.
Η ύπαρξη ενός διαπραγματευτή, πρόσωπο διαφορετικό από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας που είναι ο διεθνής παραστάτης και εκπρόσωπος της μόνης διεθνούς νομικής προσωπικότητας που υπάρχει και είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, προσφέρει μία ευελιξία σε επαφές με όλους τους παράγοντες, ακόμη και με την Τουρκία και θέλω να πιστεύω ότι αυτό είναι το νέο θεσμικό δεδομένο που θα αξιοποιηθεί.
Είδαν ήδη το φως της δημοσιότητας προωθημένες εποικοδομητικές προτάσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς για μια δέσμη Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που μπορούν να προσφέρουν ένα νέο momentum στο Κυπριακό. Θέλω να πιστεύω ότι, και στο πεδίο της διαδικασίας του ΟΗΕ, αλλά και στο πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά και την ενημέρωση του αρμοδίου Επιτρόπου (τον οποίο είχα και εγώ την ευκαιρία να δω σε μια μακρά κατ’ ιδίαν συνάντηση στις Βρυξέλες), θα έχουμε κάτι το καινούργιο. Εν πάση περιπτώσει, μια μορφή κινητικότητας στο Κυπριακό.
Αυτό που έχουμε αποφασίσει είναι η συγκρότηση ενός μηχανισμού αυτόματου και πλήρους συντονισμού μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Αυτό αφορά όλα τα θέματα, από την ενεργειακή διπλωματία και τα ζητήματα έρευνας και αξιοποίησης των υδρογονανθράκων, μέχρι την προοπτική ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (PfP) που είναι ένας περίγυρος της ατλαντικής συμμαχίας. Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι δύο κυρίαρχα κράτη, μέλη του ΟΗΕ και της Ε.Ε. στον ενιαίο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό προσδιορίζει τα πάντα, όλο το πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής και όλο το πλαίσιο της στρατηγικής συνεργασίας των δύο κρατών.
2. Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Το δεύτερο κεφάλαιο της εξωτερικής μας πολιτικής που έχει μεγάλη περιφερειακή σημασία είναι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις που θέλουμε να είναι σχέσεις καλής γειτονίας, καλόπιστης συνεργασίας με στόχο τη διαφύλαξη της σταθερότητας, αλλά και την επιδίωξη της ευημερίας για τους δύο λαούς. Άλλωστε, ιστορικά πρέπει να σημειώσουμε ότι στην νοτιοανατολική Ευρώπη, η Τουρκία και η Ελλάδα είναι δύο χώρες, οι οποίες είναι πάρα πολύ διστακτικές τις τελευταίες δεκαετίες απέναντι στο φαινόμενο που ονομάζεται ευρύτερα στις διεθνείς σχέσεις «αναθεωρητισμός». Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί το βασικό ζητούμενο είναι πάντα ο σεβασμός των υφισταμένων συνόρων.
Επισκέφτηκα την Άγκυρα, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση που μου έκανε ο ομόλογός μου κ. Αχμέτ Νταβούτογλου, όταν μου τηλεφώνησε για να με συγχαρεί με την ευκαιρία της ανάληψης των καθηκόντων μου. Επέλεξα να επισκεφτώ την Άγκυρα, για λίγες ώρες, στις 19 Ιουλίου, γιατί ήθελα η συνάντησή μου και η συζήτησή μου με τον κ. Νταβούτογλου να πραγματοποιηθεί πριν την άτυπη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στη Μαγιόρκα και, κυρίως, πριν το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. που πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουλίου, στις Βρυξέλες.
Η ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου αυτού που κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα μεγάλα ανοιχτά θέματα της περιοχής, την κατάσταση στην Αίγυπτο, την κατάσταση στη Συρία, επέβαλε να γνωρίζουμε, ώστε να μπορούμε να μεταφέρουμε κατά τρόπο έγκυρο, την τουρκική άποψη. Η άποψη της Τουρκίας στα μεγάλα αυτά θέματα αποκλίνει από την κοινή ευρωπαϊκή θέση και γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία η Ελλάδα να γνωρίζει πρωτογενώς, αυθεντικά, από τον ίδιο τον Υπουργό Εξωτερικών ποιες είναι οι τουρκικές απόψεις, αλλά και να μπορεί να τις μεταφέρει.
Επίσης, είχα την ευκαιρία να μεταφέρω και το περιεχόμενο της τηλεφωνικής συνομιλίας που είχα με το νέο Αιγύπτιο Υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος επικοινώνησε μαζί μου και με ορισμένους άλλους Υπουργούς Εξωτερικών των κρατών-μελών της Ε.Ε. για να μου μεταφέρει το κλίμα και τη διαβεβαίωση της αιγυπτιακής κυβέρνησης για την προσήλωσή της στην αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών.
Στη συζήτηση με τον κ. Νταβούτογλου, φυσικά, μιλήσαμε για όλο το φάσμα των θεμάτων, τόσο στην κατ’ ιδίαν συνάντηση, παρισταμένων των Γενικών Γραμματέων των δύο υπουργείων, όσο και στη συνάντηση των αντιπροσωπειών. Μιλήσαμε για το σύνολο των θεμάτων που αφορούν στις διμερείς σχέσεις, στο πλαίσιο πάντοτε του Διεθνούς Δικαίου και των γνωστών ελληνικών εθνικών θέσεων.
Φυσικά, μιλήσαμε και για το Κυπριακό, γιατί σύμφωνα και με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Τουρκία είναι δύναμη κατοχής στο βόρειο τμήμα της Κύπρου και είναι απευθείας υπεύθυνη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Συμφωνήσαμε, φυσικά, να ενισχύσουμε τη διμερή μας συνεργασία, κυρίως, στον οικονομικό, εμπορικό τομέα και στους λεγόμενους τομείς χαμηλής πολιτικής. Ξέρετε ότι έχει συγκροτηθεί από το 2010 το λεγόμενο Ανώτατο Συμβούλιο Κυβερνητικής Συνεργασίας, ανταλλάσσονται επισκέψεις και συναντήσεις των υπουργικών συμβουλίων των δύο πλευρών. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 2010 στην Αθήνα, η δεύτερη τον περασμένο Μάρτιο στην Κωνσταντινούπολη και τώρα αποφασίσαμε να πραγματοποιηθεί κατά το εξάμηνο της ελληνικής Προεδρίας και η τρίτη συνάντηση του Ανωτάτου Συμβουλίου Κυβερνητικής Συνεργασίας στην Ελλάδα. Ούτως ή άλλως, πρόκειται να πραγματοποιηθεί και το Συμβούλιο Σύνδεσης Ε.Ε. -Τουρκίας.
Έχει ιδιαίτερη σημασία να παραπέμψω στα όσα είπαμε, ο κ. Νταβούτογλου και εγώ, στην κοινή συνέντευξη τύπου που δώσαμε στην Άγκυρα, μετά τη συνάντησή μας. Μπορείτε να δείτε στα απομαγνητοφωνημένα πρακτικά της συνέντευξης αυτής τις αναφορές μου στο Κυπριακό, στις θαλάσσιες ζώνες και γενικότερα στο πλαίσιο συνεργασίας των δύο χωρών.
Χαίρομαι, γιατί ο κ. Νταβούντογλου ευχαρίστησε δημόσια την Ελλάδα για τη συνεργασία της στα θέματα καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Αυτό συνιστά και άμεση, επίσημη απάντηση σε διάφορα σχόλια τουρκικών μέσων ενημέρωσης, σε σχέση με την ελληνική στάση στα θέματα της τρομοκρατίας.
Φυσικά, συζητήσαμε και για τα μεγάλα ανοιχτά θέματα, στα οποία ήδη αναφέρθηκα, την Αίγυπτο, τη Συρία, το Ιράκ, το Ιράν. Παρακολουθείτε φαντάζομαι την καμπύλη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στα θέματα αυτά, αντιλαμβάνεστε πού βρίσκονται οι διαφορές από την ευρωπαϊκή κοινή θέση, στην οποία αναφέρθηκα, άρα έχει πολύ μεγάλη σημασία να εκτιμούμε σωστά τους περιφερειακούς συσχετισμούς και το ρόλο των κρατών στην περιφέρεια μας.
3. Βαλκάνια: Το τρίτο μεγάλο θέμα είναι αυτό που αφορά στα Βαλκάνια. Έχουμε χαιρετίσει την ένταξη της Κροατίας, ως κράτους-μέλους της Ε.Ε., χαιρετίζουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας, καθώς έχει ήδη αποφασιστεί η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων τον Ιανουάριο, δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη της ελληνικής Προεδρίας.
Είναι πάρα πολύ σημαντική η συμφωνία που έχει επιτευχθεί, σε σχέση με το Κόσοβο, μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας. Είμαστε έτοιμοι να εμβαθύνουμε τη σχέση μας με το Κόσοβο και να υποδεχθούμε στην Ελλάδα Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Σχέσεων.
Παρακολουθούμε με πάρα πολύ μεγάλη προσοχή τις εξελίξεις στην Αλβανία, το εκλογικό αποτέλεσμα, τον επικείμενο σχηματισμό της νέας κυβέρνησης Ράμα. Είχα την ευκαιρία να επικοινωνήσω και με τον κ. Ράμα, με τον οποίο είμαστε ομόλογοι ως επικεφαλής των σοσιαλιστικών κομμάτων των δύο χωρών μας και με τον κυβερνητικό του εταίρο, τον κ. Μέτα, που έχει προγραμματιστεί να αναλάβει καθήκοντα Προέδρου της νέας Αλβανικής Βουλής. Η προστασία των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας και η επίλυση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, αλλά και ευρύτερου μεσογειακού ενδιαφέροντος, όπως η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, είναι οι βάσεις, πάνω στις οποίες μπορεί να στηριχθεί μια νέα φάση των ελληνοαλβανικών διμερών σχέσεων, αλλά φυσικά μας ενδιαφέρει πάρα πολύ και η ευρωατλαντική προοπτική της Αλβανίας.
Από την άποψη αυτή, είναι πολύ πιο προωθημένο το Μαυροβούνιο, πολύ πιο καθυστερημένη η θέση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, λόγω των εσωτερικών πολιτικών και θεσμικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα αυτή και λόγω βέβαια του πολύπλοκου θεσμικού συστήματος που τη διέπει.
4. πΓΔΜ: Ξέρετε ότι σταθερή θέση, ευρύτατης πολιτικής υποστήριξης στη χώρα μας, είναι η υποστήριξη της ευρωατλαντικής προοπτικής της γειτονικής μας χώρας, που προϋποθέτει βεβαίως, και για το ΝΑΤΟ και για την Ε.Ε., την ανταπόκριση των γειτόνων μας στα κριτήρια που ισχύουν γενικώς για όλες τις υποψήφιες χώρες, είτε αυτές βρίσκονται προ των πυλών της Ε.Ε., είτε βρίσκονται προ των πυλών του ΝΑΤΟ. Δεν είναι το ζήτημα του ονόματος που παρεμποδίζει την ευρωατλαντική προοπτική, αλλά όλη η δέσμη γενικών κριτηρίων, που πρέπει να εκπληρούν τα υποψήφια κράτη-μέλη. Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί τελικά το κριτήριο είναι ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου και η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, διότι το όνομα εντάσσεται ακριβώς στην ανάγκη να γίνεται σεβαστό το διεθνές δίκαιο, να γίνει σεβαστή η ενδιάμεση συμφωνία και να υπάρχουν ειλικρινείς, απροκατάληπτες και ουσιαστικές σχέσεις καλής γειτονίας.
Συναντήθηκα με τον Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Πόποσκι, στο περιθώριο του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., τη Δευτέρα 22 Ιουλίου, στις Βρυξέλλες, με τη σκέψη ότι η συνάντηση αυτή θα ήταν χρήσιμη και παραγωγική, ενόψει του γεγονότος ότι, την επόμενη μέρα, στις 23 Ιουλίου, επρόκειτο να συγκληθεί το Συμβούλιο Σύνδεσης μεταξύ της ΠΓΔΜ και της Ε.Ε.. Ήταν πολύ σημαντικό να εκπέμψουμε αυτό το μήνυμα με τη συνάντηση που έκανα με τον κ. Πόποσκι. Κάναμε μια επισκόπηση των θεμάτων από το πρίσμα κάθε πλευράς, με βάση τις δημόσια γνωστές θέσεις μας, που συγκροτούν την εθνική μας στρατηγική. Γνωρίζετε, άλλωστε, ότι πρόσφατα αντηλλάγησαν επιστολές των δύο Πρωθυπουργών. Γνωρίζετε το περιεχόμενο της επιστολής του κ. Γκρούεφσκι και την απάντηση που έδωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός.
Η θέση μας συνοψίζεται σε δύο σημεία:
Το πρώτο είναι ότι σεβόμαστε απολύτως τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και την αποστολή του Πρέσβη κ. Μάθιου Νίμιτς, στηρίζουμε την αποστολή του και ο Έλληνας ειδικός εκπρόσωπος, ο Πρέσβης κ. Αδαμάντιος Βασιλάκης, έχει την απόλυτη πολιτική εξουσιοδότηση να μετάσχει δημιουργικά και καλόπιστα στις επαφές, στις συζητήσεις, στο διάλογο.
Επίσης, επανήλθαμε, με την επιστολή του Πρωθυπουργού, στην πρόταση να συνάψουμε με τους γείτονές μας ένα Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης, ένα M.o.U, που τοποθετεί σε ένα οργανωμένο πλαίσιο την παρούσα φάση των σχέσεων μας και δίνει μία δυναμική, πάντα βέβαια μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της ενδιάμεσης συμφωνίας του 1995. Επανερχόμαστε στην πρόταση αυτή, που πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι εξαιρετικά δημιουργική και υποβοηθητική για την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που υπάρχουν.
Η Ελλάδα είναι πάντα ο σημαντικότερος γείτονας και εταίρος, η πραγματική πύλη εισόδου των Σκοπίων στους ευρωατλαντικούς θεσμούς, είναι ο δεύτερος τυπικά μεγαλύτερος ξένος άμεσος επενδυτής και λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των επενδύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί, ο πρώτος στην πραγματικότητα οικονομικός εταίρος της χώρας αυτής.
Το μήνυμά μας είναι πάρα πολύ καθαρό και θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε τα θέματα αυτά και με τον Πρέσβη κ. Νίμιτς στα τέλη του καλοκαιριού, στις αρχές Σεπτεμβρίου, είτε έρθει εδώ στην περιοχή, είτε στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
5. Ανατολική Μεσόγειος: Για μας, ιδιαίτερη σημασία, όπως αντιλαμβάνεστε, έχει και η διμερής συνεργασία μας με το Ισραήλ και η τριμερής συνεργασία Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ. Στις 8 Αυγούστου, οι Υπουργοί Ενέργειας των τριών χωρών ετοιμάζονται να υπογράψουν Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης, M.o.U., για τα ύδατα και την ενέργεια, στη Λευκωσία. Αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
6. Αίγυπτος: Τόσο στις συναντήσεις μου με τον κ. Νταβούτογλου, όσο και στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων και στην Άτυπη Συνάντηση της Μαγιόρκας, αφιερώσαμε πάρα πολύ χρόνο στα όσα συμβαίνουν στην Αίγυπτο. Η κατάσταση στην Αίγυπτο αποκτά, όπως αντιλαμβάνεστε, δραματικά χαρακτηριστικά. Η θέση μας είναι διατυπωμένη με πολύ μεγάλη προσοχή, με δημιουργικό τρόπο, με σεβασμό στα κυριαρχικά δικαιώματα του αιγυπτιακού λαού. Πρέπει, όμως, να καταβληθεί συστηματική και ειλικρινής προσπάθεια από όλες τις πλευρές για την αποφυγή της κλιμάκωσης της βίας. Δεν πρέπει η Αίγυπτος να διολισθήσει σε μια κατάσταση εμφυλίου πολέμου ή οιονεί εμφυλίου πολέμου. Πρέπει η διαδικασία αποκατάστασης των δημοκρατικών θεσμών, η διαδικασία συγκρότησης της αιγυπτιακής συνταγματικής τάξης να είναι γρήγορη, καθαρή, σαφής και να ενσωματώνει όλες τις αιγυπτιακές, κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, χωρίς καμία εξαίρεση. Γιατί πάντοτε για μας, το κριτήριο του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο σεβασμός της δημοκρατίας, φυσικά, η αναγνώριση των κυριαρχικών δικαιωμάτων κάθε λαού, κάθε κοινωνίας, έχουν πάρα πολύ μεγάλη σημασία, ώστε το ευρωπαϊκό μήνυμα να είναι καθαρό.
Η ελληνική θέση είναι μια θέση ευρωπαϊκή, είναι μια θέση φιλική, είναι μια θέση δημιουργική, είναι μια θέση ρεαλιστική, που σέβεται απολύτως φυσικά τα κριτήρια του ευρωπαϊκού πολιτικού και θεσμικού πολιτισμού. Πρέπει να αποφευχθεί η κλιμάκωση της βίας.
Είναι πολύ σημαντικό ότι η κυρία Άστον πήγε για δεύτερη φορά μέσα σε ένα μήνα στην Αίγυπτο και είναι πάρα πολύ σημαντικό το γεγονός ότι χθες πραγματοποιήθηκε δίωρη συνάντησή της με τον κ. Μόρσι. Αναμένουμε να ενημερωθούμε από την κυρία Άστον για το περιεχόμενο των συζητήσεών της και θα έχω και εγώ τις επόμενες μέρες τηλεφωνική συνομιλία με τον ομόλογό μου, ώστε να έχω μια, από πρώτο χέρι, ενημέρωση για το τι συμβαίνει.
Πρέπει, βεβαίως, να σημειώσουμε εδώ ότι ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο κ. Γκιούλ, απέστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Πρόεδρο της Αιγύπτου για την ανάληψη των καθηκόντων του.
7. Λίβανος: Μια από τις πολύ κρίσιμες αποφάσεις που έλαβε το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, ομόφωνα, στις 22 Ιουλίου, ήταν ο χαρακτηρισμός του στρατιωτικού σκέλους της Χεζμπολά, ως τρομοκρατικής οργάνωσης. Αυτό έγινε παράλληλα με μια δήλωση που κήδεται της σημασίας που έχει η ύπαρξη, η θεσμική υπόσταση και η εθνοτική, θρησκευτική, κοινωνική και κοινωνική ενότητα του Λιβάνου. Η Ε.Ε. συνεχίζει τη χρηματοδότηση προς το Λίβανο και τις επαφές με όλες τις πολιτικές δυνάμεις, άρα φυσικά και με όλα τα κόμματα που μετέχουν στην κυβέρνηση του Λιβάνου.
8. Συρία: Η κρίση στη Συρία συζητήθηκε και αυτή εκτενώς. Ξέρετε, ότι τώρα έχουμε μια αμηχανία ή μία αλλαγή της στάσης της διεθνούς κοινότητας σε σχέση με τον εξοπλισμό της αντιπολίτευσης. Αυτό που μας ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή, είναι να τιθασευτεί με κάποιο τρόπο η οξεία ανθρωπιστική κρίση, η οποία για μας έχει πρόσθετο ενδιαφέρον, γιατί αυξάνει την πίεση των μεταναστευτικών ρευμάτων. Στόχος είναι πάντα μια Γενεύη-2, η οποία θα κληθεί στην πραγματικότητα, θα διαμορφώσει τις προϋποθέσεις εφαρμογής των αποφάσεων της Γενεύης-1. Σημασία έχει να υπάρχουν αξιόπιστοι συνομιλητές, σημασία έχει να σταματήσει η ανθρωπιστική καταστροφή, η οποία συνεπάγεται το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων στη Συρία.
Φυσικά, αναφερόμενος στη Συρία, πρέπει να κάνω ειδική μνεία της κατάστασης των χριστιανικών ομάδων, ιδιαίτερα των ελληνορθόδοξων και να ευχηθώ οι δύο μητροπολίτες που έχουν απαχθεί και που αγνοούνται για 100 ημέρες, να είναι εν ζωή και κάποια στιγμή να απελευθερωθούν. Οι αντιφατικές πληροφορίες, οι οποίες βλέπουν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας, μας ανησυχούν βαθύτατα, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει κάποια διπλωματική ενημέρωση που να είναι διαφορετική από αυτή των ανοιχτών δημοσιογραφικών πηγών.
9. Μέση Ανατολή: Στη διάρκεια του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, οι 28 Υπουργοί Εξωτερικών και η κυρία Άστον, είχαμε την ευκαιρία μιας μακράς τηλεδιάσκεψης με τον Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Kerry για την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Στηρίζουμε φυσικά την προσπάθεια αυτή και ελπίζουμε να αποδώσει αποτελέσματα. Είναι μια μακρά διαδικασία που συνδέεται με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις και στις δύο πλευρές. Είμαστε έτοιμοι να προσφέρουμε τις καλές μας υπηρεσίες και την στήριξή μας, όπου χρειαστεί.
10. ΗΠΑ: Ο Πρωθυπουργός, όπως γνωρίζετε, θα επισκεφτεί στις 8 Αυγούστου τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ουάσινγκτον, για τη συνάντησή του με τον πρόεδρο Ομπάμα και εγώ θα έχω την ευκαιρία να μεταβώ στη Νέα Υόρκη, ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου. Σήμερα, θα δεχθώ σε αποχαιρετιστήρια επίσκεψη τον απερχόμενο Αμερικανό πρέσβη και ετοιμαζόμαστε να δεχτούμε σε λίγες μέρες τον αντικαταστάτη του.
11. Ρωσία: Περιττεύει να τονίσω, ότι αποδίδουμε πολύ μεγάλη σημασία στις ελληνορωσικές σχέσεις και θέλω να ελπίζω ότι θα έχω την ευκαιρία, ίσως στην Γενική Συνέλευση, μιας πρώτης συνάντησης με τον κ. Λαβρόφ.
12. Αζερμπαϊτζάν: Η ενεργειακή διπλωματία, όπως γνωρίζετε, είναι πρώτη προτεραιότητά μας. Στις Βρυξέλλες είχα μια μακρά, κατ' ιδίαν, συνάντηση με τον ομόλογό μου του Αζερμπαϊτζάν. Η συμφωνία που υπεγράφη για τον ΤΑΠ και η συμφωνία υποδοχής του από τις τρεις χώρες, δηλαδή από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Αλβανία, διαμορφώνουν μια νέα κατάσταση στις διμερείς μας σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν.
Το Αζερμπαϊτζάν κατανοεί, ότι η Ελλάδα είναι πια μια πύλη επαφής με την Ε.Ε. Αυτό πρέπει να το συνδέσουμε με το γεγονός ότι, μέχρι τώρα, δεν υπάρχουν διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Κυπριακής Δημοκρατίας. Θέλουμε να συμβάλουμε ώστε να συναφθούν διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες και οι προοπτικές συνεργασίας που διανοίγονται είναι ευρύτερες, γιατί και τα κοιτάσματα στην Κασπία είναι πολύ περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε τώρα με το όνομα Shah Deniz 2.
13. Πολεμικές επανορθώσεις: Στην αρχή της θητείας μου είχα την ευκαιρία να δεχτώ ως πρώτη επίσκεψη ομολόγου μου στην Αθήνα, το γερμανό ομοσπονδιακό Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Guido Westerwelle, ο οποίος ήθελε, με την παρουσία του εδώ, να στηρίξει τις προσπάθειες της Ελλάδος να σταθεί όρθια μέσα στην οικονομική κρίση. Φυσικά, μιλήσαμε για όλο το πλαίσιο των σχέσεών μας. Φυσικά, στην κατ' ιδίαν συνάντησή μας, του έθεσα το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων και του κατοχικού δανείου. Γνωρίζετε ποια είναι η ελληνική θέση, είναι αυτή που είχα την ευκαιρία να αναπτύξω κατά τη συζήτηση της πρόσφατης επερώτησης του ΣΥΡΙΖΑ στην Ολομέλεια του Σώματος και γνωρίζετε ποιο είναι το οικονομικό, εν ευρεία έννοια, πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούμαστε. Στο θέμα αυτό, όταν κάνουμε μια κίνηση, πρέπει να ξέρουμε ποια είναι η επόμενη κίνηση που έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε με αποτελεσματικότητα. Δεν θέλω να επεκταθώ στη φάση αυτή περισσότερο, ίσως αν χρειαστεί στη διάρκεια της συζήτησης.
14. Ελληνική Προεδρία στην Ε.Ε.: Θα μου επιτρέψετε, να αναφερθώ με πολύ μεγάλη συντομία στην επικείμενη Ελληνική Προεδρία στην Ε.Ε., το πρώτο εξάμηνο του 2014. Η Ελληνική Προεδρία, που είναι η πέμπτη ιστορικά από την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., συμπίπτει με τις εκλογές και την ανάδειξη του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Άρα, πρόκειται για μια Προεδρία, η οποία κοινοβουλευτικά είναι πρακτικά συντομότερη από το εξάμηνο, γιατί μεσολαβεί η λήξη της θητείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Αλλά φυσικά συμπίπτει η Προεδρία μας με το μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης, για την πορεία της, για τη στρατηγική της, για την αμηχανία της σε πάρα πολλά θέματα, για την ανάγκη να αναπτυχθεί μια άλλη αφήγηση ενώπιον των ευρωπαϊκών λαών, οι οποίοι βιώνουν την κρίση. Πολλές χώρες την βιώνουν ευθέως, κάποιες άλλες, οι οποίες δεν είναι στο επίκεντρο της κρίσης, βιώνουν και αυτές την κρίση μέσα σε ένα ευρύτερο υφεσιακό ευρωπαϊκό περιβάλλον. Για μας, η εξαετής σωρευτική ύφεση και η βάρβαρη ανεργία, ιδίως η ανεργία των νέων, είναι το κυρίαρχο βίωμα, αλλά πρόβλημα ύφεσης και ανεργίας ιδίως ανεργίας των νέων, έχουν όλοι οι λαοί, όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες. Έχει θαμπώσει αυτό που λέγεται ευρωπαϊκό όραμα και φυσικά, χρειάζεται μια νέα ευρωπαϊκή αφήγηση, η οποία να είναι πρακτική, συγκεκριμένη, θα μου επιτρέψετε να πω προοδευτική.
Έχει, από την άποψη αυτή, πολύ μεγάλη σημασία ο ρόλος του ευρωπαϊκού πολιτικού νότου, που συγκροτείται από τις χώρες του νότου με καθοριστικό παράγοντα για το συσχετισμό των δυνάμεων πάντα τη Γαλλία, η οποία μετέχει και στον γαλλογερμανικό άξονα και στην πραγματικότητα επηρεάζει τους εξωτερικούς ευρωπαϊκούς συσχετισμούς. Στην προσπάθεια μετέχουν κόμματα, πολιτικές δυνάμεις, μετέχουν διανοούμενοι, μετέχουν μηχανισμοί διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να γίνει αντιληπτή η ανάγκη καθαρών προτεραιοτήτων, άλλων προτεραιοτήτων. Αυτό επηρέασε και τη δική μας απόφαση για τις πολιτικές προτεραιότητες.
Το Υπουργικό Συμβούλιο θα συνέλθει την Πέμπτη το απόγευμα, προκειμένου να επισημοποιήσει τις προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας και η επίσκεψη του Ιταλού πρωθυπουργού, του κ. Enrico Letta, ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία να συζητήσουμε τη διαδοχή των προεδριών, που είναι μεσογειακές, που είναι νότιες και έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να υπάρχει μια συνέχεια, η οποία να διατηρεί την προοπτική αυτή.
Άρα, πρώτη προτεραιότητά μας θα είναι η ανάπτυξη και μάλιστα, η ανάπτυξη με απασχόληση, γιατί πάντα ο κίνδυνος είναι η λεγόμενη άνεργη ανάπτυξη, το jobless growth, και φυσικά η κοινωνική συνοχή. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, θα τα συζητήσουμε αυτά σε μια εκτενή συνεδρίαση της Επιτροπής Εξωτερικών από κοινού με την Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων.
Δεύτερη προτεραιότητα είναι τα ζητήματα μετανάστευσης και ασφάλειας.
Τρίτη και αναγκαστική προτεραιότητα είναι οι αλλαγές στην οικονομική διακυβέρνηση της ΟΝΕ. Για εμάς αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί συνδέεται με την βιωσιμότητα των δημοσιονομικών μας στοιχείων.
Η τέταρτη, αλλά στην πραγματικότητα η πρώτη, γιατί έχει οριζόντιο χαρακτήρα, προτεραιότητά μας είναι η ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική με ό,τι σημαίνει αυτό. Σημαίνει ανάπτυξη, σημαίνει περιβάλλον, σημαίνει ναυτιλία, σημαίνει αλιεία, σημαίνει θαλάσσιες ζώνες, υφαλοκρηπίδα, αποκλειστική οικονομική ζώνη, αλιευτικές ζώνες στη Μεσόγειο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να γίνει αντιληπτό, ότι η Μεσόγειος είναι ένας ευρωπαϊκός φυσικά αλλά και διεθνής και περιφερειακός πλούτος και η Ε.Ε. έχει ανάγκη από μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική.
Δεν θα σας μιλήσω σήμερα για την οργανωτική μας προετοιμασία, αλλά έχει πολύ μεγάλη σημασία ο ρόλος του Κοινοβουλίου και της Κοινοβουλευτικής Διπλωματίας και των σχέσεων Ελληνικής Βουλής και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κατά τη διάρκεια των Ευρωεκλογών.
Σταματώ εδώ, επιφυλασσόμενος να συμπληρώσω με βάση τις ερωτήσεις και τις παρατηρήσεις σας με μία πρόσκληση–παράκληση, να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις της εθνικής ενότητας και της ευρύτερης πολιτικής και κοινοβουλευτικής συναίνεσης στο πάντα ευαίσθητο και καθοριστικό πεδίο της εξωτερικής μας πολιτικής. Ευχαριστώ πολύ. -
Κυρίες και κύριοι Βουλευτές, χαίρομαι πραγματικά, γιατί μου δίνεται η ευκαιρία να απευθυνθώ σήμερα στη Διαρκή Επιτροπή Εξωτερικών και Άμυνας, προκειμένου να ενημερώσω τα μέλη της για την παρούσα κατάσταση της Εξωτερικής και Ευρωπαϊκής μας πολιτικής.
Θα μου επιτρέψετε, πριν ασχοληθώ με τα επιμέρους κεφάλαια της εξωτερικής μας πολιτικής, να αναφερθώ, πάρα πολύ σύντομα, στα στοιχεία που συγκροτούν, κατά τη γνώμη μου, το στρατηγικό πλαίσιο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Το στρατηγικό πλαίσιο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής
Πρώτον, η εξωτερική μας πολιτική πρέπει να είναι μια πολιτική αρχών που στοχεύει στην προάσπιση της εθνικής κυριαρχίας και των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, που είναι όλα τους ενεργά, γιατί μόνο κατά τον τρόπο αυτό υπερασπιζόμαστε πράγματι την εθνική ακεραιότητα και ανεξαρτησία μέσα σε ένα κόσμο που είναι ταραγμένος, ανήσυχος και επικίνδυνος.
Δεύτερη αρχή που διέπει την εξωτερική μας πολιτική -αυτονόητη, αλλά πρέπει να λέγονται τα αυτονόητα- είναι η ειλικρινής επιδίωξη της ειρήνης και σταθερότητας και των σχέσεων καλής γειτονίας στην ευρύτερη περιοχή μας. Όλα αυτά πάντα με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, τις δημοκρατικές αρχές και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Αρχή της εξωτερικής πολιτικής για μια χώρα με τη δική μας διασπορά είναι, βεβαίως, η διατήρηση των ισχυρών δεσμών της μητέρας πατρίδας με τον απανταχού ελληνισμό, με τους απόδημους Έλληνες.
Βέβαια, για μια χώρα μέλος της Ε.Ε. και της ζώνης του ευρώ, αρχή της εξωτερικής μας πολιτικής είναι η ενεργός συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, στη βάση της θεσμικής ισοτιμίας των κρατών – μελών. Μια αρχή που, δυστυχώς, τίθεται εν αμφιβόλω, γιατί στην πράξη, αυτό που ζούμε πολύ απέχει από τη θεσμική ισοτιμία των κρατών–μελών. Είναι βαθύτατα ανησυχητικές οι θεσμικές πολιτικές και οικονομικές ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. γενικότερα, αλλά και της ευρωζώνης ειδικότερα.
Είναι πολύ σημαντικό, η εξωτερική μας πολιτική να σχεδιάζεται και να ασκείται με συνείδηση της ιστορίας, με συνείδηση της γεωγραφίας, βεβαίως, και άρα του διεθνούς και περιφερειακού συσχετισμού δυνάμεων. Πατριωτισμός δεν είναι ρητορικές διακηρύξεις ούτε καν ένα ισχυρό ειλικρινές φρόνημα, είναι η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι και να αξιοποιείς προς όφελός σου ένα μεταβαλλόμενο και εύθραυστο συσχετισμό δυνάμεων. Από την άποψη αυτή, η εξωτερική μας πολιτική είναι μια πολύ σημαντική, αλλά όχι η μόνη, όψη της εθνικής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας που είναι εντεταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της συνολικής εθνικής μας στρατηγικής.
Από την άποψη αυτή λοιπόν, η εξωτερική πολιτική πρέπει να αξιοποιεί -και αυτό επιχειρούμε- όλες τις παραμέτρους της εθνικής ισχύος. Και παράμετροι της εθνικής ισχύος δεν είναι μόνο η αμυντική ικανότητα της χώρας και η διπλωματική της δραστηριότητα, αλλά είναι η εθνική ενότητα, η κοινωνική συνοχή, η διαφύλαξη του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης παρά την κρίση, η επιχειρηματική εξωστρέφεια, η ακτινοβολία και η οικουμενικότητα του Ελληνικού Πολιτισμού, οι ισχυροί ιστορικοί δεσμοί που έχουμε με πολλές χώρες και περιοχές, φυσικά η τουριστική μας βιομηχανία, το εντυπωσιακό μέγεθος της ελληνικής ναυτιλίας, τα πολλαπλά δίκτυα του Απόδημου Ελληνισμού, η Ορθοδοξία, η Εκκλησιαστική Διπλωματία, η ενεργειακή διπλωματία κοκ.
Εξωτερική πολιτική και οικονομική κρίση
Από την άποψη αυτή, θέλω, ρητά και κατηγορηματικά, να τονίσω κάτι που μπορώ να μαρτυρήσω, επειδή κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης έχω ασκήσει διαδοχικά τα καθήκοντα του Υπουργού Εθνικής Άμυνας, του Υπουργού Οικονομικών, του Προέδρου ενός Κοινοβουλευτικού Κόμματος και τώρα του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης και του Υπουργού Εξωτερικών. Η οικονομική κρίση που τη βιώνει με πολλές σκληρές θυσίες ο ελληνικός λαός τα τελευταία τρία χρόνια δεν έχει επηρεάσει αρνητικά την εξωτερική μας πολιτική, τους στόχους, τους χειρισμούς, τα επιχειρήματα, τις προτεραιότητες.
Πρέπει να σας πω, ότι κατά τη διάρκεια των πολύ δύσκολων χρηματοοικονομικών, κυρίως, διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης, ποτέ δεν επιχειρήθηκε από τους διεθνείς συνομιλητές μας η σύνδεση της οικονομικής, κυρίως δημοσιονομικής και χρηματοοικονομικής κρίσης, με τα θέματα που εντάσσονται στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής. Αυτό έχει πάρα πολλή μεγάλη σημασία, γιατί, φυσικά, ένας λαός που υφίσταται την περιπέτεια της κρίσης, είναι λογικό να έχει και πρέπει να έχει αυξημένη ευαισθησία στα θέματα που αφορούν στην εθνική του αξιοπρέπεια, στην εθνική του υπερηφάνεια, στην εθνική του κυριαρχία, με τον «σκληρό» χαρακτήρα που έχει η λέξη αυτή, όταν κινούμαστε στο πεδίο της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.
Έχει, λοιπόν, πολλή μεγάλη σημασία, να πούμε ότι, μία τέτοια εξωτερική πολιτική, που χρειάζεται η χώρα μας, μπορεί να βασίζεται μόνο στην ευρύτερη δυνατή εσωτερική πολιτική στήριξη και συναίνεση, όπως αρμόζει σε μία σύγχρονη, ευρωπαϊκή, δημοκρατική χώρα. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο, καθόλου αυτονόητο και, δυστυχώς, καθόλου δεδομένο. Πρέπει να το επιδιώξουμε ενσυνειδήτως και με συστηματικό τρόπο. Από την άποψη αυτή, έχουν ιδιαίτερη σημασία οι κοινοβουλευτικές διαδικασίες, που συνδέονται με την εξωτερική και ευρωπαϊκή πολιτική της χώρας, όπως η σημερινή συνεδρίαση, έχει πολλή μεγάλη σημασία η διαρκής και πλήρης ενημέρωση της Βουλής και των Κομμάτων και η λειτουργία του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής, το οποίο προγραμματίζεται να συγκληθεί στις αρχές Σεπτεμβρίου.
Εξωτερική πολιτική στο πλαίσιο της ΕΕ
Η εξωτερική μας πολιτική είναι, βεβαίως, εξωτερική πολιτική μίας χώρας-μέλους της Ε.Ε., που μετέχει στη διαμόρφωση και άσκηση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας της Ένωσης. Της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας, όπως αυτή εξελίσσεται στο παρόν στάδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αναφέρομαι στο θεσμικό πλαίσιο της Συνθήκης της Λισαβόνας, στο γνωστό ρόλο της Υπάτης Εκπρόσωπου, στην ύπαρξη και λειτουργία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης, με επίγνωση, όμως, της ευρωπαϊκής πραγματικότητας, η οποία εμφανίζει την Ευρώπη, ως ένα πολιτικό μέγεθος, πολύ μικρότερο, από αυτό που δικαιούται να είναι η Ευρώπη ιστορικά και οικονομικά.
Βεβαίως, δεν ξεχνάμε καθόλου, ότι παρά την ύπαρξη θεσμών Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, κάθε κράτος-μέλος έχει τις δικές του εθνικές προτεραιότητες. Είναι πολλές φορές «αιχμάλωτο» από νέες μορφές οικονομικού εθνικισμού και, επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι υπάρχει μία πραγματικότητα στο κλασικό πεδίο των διεθνών σχέσεων, που είναι η ύπαρξη κρατών-μελών της Ε.Ε., που είναι μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κάποια, δε, από αυτά και πυρηνικές δυνάμεις, για ό,τι αυτό σημαίνει για το παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων.
Η εξωτερική μας πολιτική επιχειρεί να συνθέτει όλες τις επιμέρους περιφερειακές ταυτότητες της χώρας μας. Δηλαδή, όχι μόνο την ευρωπαϊκή αλλά και τη νοτιοανατολικοευρωπαϊκή, -την βαλκανική θα πρέπει να λέμε για να μην φοβόμαστε τις λέξεις-, τη μεσογειακή και για ιστορικούς λόγους μία περιφερειακή ταυτότητα που δεν είναι γεωγραφική με τη στενή έννοια του όρου, αλλά, πάντως, είναι υποστατή, που είναι η παρευξείνια διάστασή μας.
Οι προτεραιότητες της εξωτερικής μας πολιτικής
1. Κυπριακό: Η εξωτερική μας πολιτική είναι πολιτική σαφών προτεραιοτήτων, με πρώτο, πάντα, θέμα το Κυπριακό. Αρχίζω την αναφορά μου στα επιμέρους κεφάλαια, ακριβώς, από το Κυπριακό. Περιττεύει να τονίσω, απευθυνόμενος στη Διαρκή Κοινοβουλευτική Επιτροπή, πως το Κυπριακό είναι για εμάς, πάντα, πρόβλημα εισβολής και κατοχής μεγάλου τμήματος της επικρατείας κράτους-μέλους του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και της Ε.Ε.. Άρα, στόχος μας είναι, πάντα, μία δίκαιη και βιώσιμη λύση στο πλαίσιο των αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μία λύση ομοσπονδιακή, αποδεκτή από τον κυπριακό λαό, ο οποίος είναι προφανές, ότι πρέπει να εκφραστεί κατά τρόπο σαφή και θεσμικά οργανωμένο, δημοκρατικό, άμεσο. Μία λύση συμβατή με το κοινοτικό κεκτημένο και την ευρωπαϊκή ενωσιακή έννομη τάξη.
Για εμάς, θεμελιώδες αγαθό είναι ο σεβασμός της διεθνούς νομικής προσωπικότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας ως κράτους-μέλους του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, της Ε.Ε. και της Ζώνης του Ευρώ, παρά τα προβλήματα που αυτό συνεπάγεται, καθώς η Κύπρος βιώνει τώρα μία βαθιά οικονομική κρίση, από την οποία ευχόμαστε και πιστεύουμε ότι θα βγει πάρα πολύ γρήγορα. Γιατί το μικρό μέγεθος και η μεγάλη ευελιξία της κυπριακής οικονομίας επιτρέπει την εύκολη έξοδο από την κρίση, όπως οδήγησε και στην εύκολη είσοδο σε μία βαθιά κρίση.
Ξεκίνησα τις επισκέψεις μου, μετά την ορκωμοσία μου ως Υπουργός Εξωτερικών, φυσικά, από τη Λευκωσία. Ήταν υποχρέωσή μου να συναντήσω τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, τον κ. Νίκο Αναστασιάδη, τον Πρόεδρο της Βουλής και Αναπληρωτή του Προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Γιαννάκη Ομήρου, τον Υπουργό Εξωτερικών, με τον οποίο συνεργαζόμαστε από το 1993 ως Κυβερνητικοί εκπρόσωποι των δύο Κυβερνήσεων, κ. Γιαννάκη Κασουλίδη και τους Αρχηγούς όλων των Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, που συγκροτούν, σε μεγάλο βαθμό, και το Εθνικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι αναλυτικές συνομιλίες μας με τον κ. Κασουλίδη, για όλο το φάσμα των θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, συνεχίστηκαν στην ανταποδοτική επίσκεψη, που έκανε εκείνος στην Αθήνα λίγες ημέρες αργότερα.
Θα ξέρετε, ίσως, ότι συνεδρίασε, στα μέσα Ιουλίου, το Εθνικό Συμβούλιο της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατέληξε στην απόφαση, μετά από πολλά χρόνια, να οριστεί και πάλι Διαπραγματευτής, Συνομιλητής, όπως λέγαμε παλαιότερα, της Ελληνοκυπριακής Κοινότητας, προκειμένου να αναλάβει το βάρος των επαφών και των διαπραγματεύσεων με την τουρκοκυπριακή κοινότητα για την πολιτική λύση του Κυπριακού.
Η ύπαρξη ενός διαπραγματευτή, πρόσωπο διαφορετικό από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας που είναι ο διεθνής παραστάτης και εκπρόσωπος της μόνης διεθνούς νομικής προσωπικότητας που υπάρχει και είναι η Κυπριακή Δημοκρατία, προσφέρει μία ευελιξία σε επαφές με όλους τους παράγοντες, ακόμη και με την Τουρκία και θέλω να πιστεύω ότι αυτό είναι το νέο θεσμικό δεδομένο που θα αξιοποιηθεί.
Είδαν ήδη το φως της δημοσιότητας προωθημένες εποικοδομητικές προτάσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς για μια δέσμη Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) που μπορούν να προσφέρουν ένα νέο momentum στο Κυπριακό. Θέλω να πιστεύω ότι, και στο πεδίο της διαδικασίας του ΟΗΕ, αλλά και στο πεδίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά και την ενημέρωση του αρμοδίου Επιτρόπου (τον οποίο είχα και εγώ την ευκαιρία να δω σε μια μακρά κατ’ ιδίαν συνάντηση στις Βρυξέλες), θα έχουμε κάτι το καινούργιο. Εν πάση περιπτώσει, μια μορφή κινητικότητας στο Κυπριακό.
Αυτό που έχουμε αποφασίσει είναι η συγκρότηση ενός μηχανισμού αυτόματου και πλήρους συντονισμού μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, μεταξύ των δύο κυβερνήσεων. Αυτό αφορά όλα τα θέματα, από την ενεργειακή διπλωματία και τα ζητήματα έρευνας και αξιοποίησης των υδρογονανθράκων, μέχρι την προοπτική ένταξης της Κυπριακής Δημοκρατίας στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (PfP) που είναι ένας περίγυρος της ατλαντικής συμμαχίας. Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι δύο κυρίαρχα κράτη, μέλη του ΟΗΕ και της Ε.Ε. στον ενιαίο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό προσδιορίζει τα πάντα, όλο το πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής και όλο το πλαίσιο της στρατηγικής συνεργασίας των δύο κρατών.
2. Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Το δεύτερο κεφάλαιο της εξωτερικής μας πολιτικής που έχει μεγάλη περιφερειακή σημασία είναι οι ελληνοτουρκικές σχέσεις που θέλουμε να είναι σχέσεις καλής γειτονίας, καλόπιστης συνεργασίας με στόχο τη διαφύλαξη της σταθερότητας, αλλά και την επιδίωξη της ευημερίας για τους δύο λαούς. Άλλωστε, ιστορικά πρέπει να σημειώσουμε ότι στην νοτιοανατολική Ευρώπη, η Τουρκία και η Ελλάδα είναι δύο χώρες, οι οποίες είναι πάρα πολύ διστακτικές τις τελευταίες δεκαετίες απέναντι στο φαινόμενο που ονομάζεται ευρύτερα στις διεθνείς σχέσεις «αναθεωρητισμός». Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί το βασικό ζητούμενο είναι πάντα ο σεβασμός των υφισταμένων συνόρων.
Επισκέφτηκα την Άγκυρα, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση που μου έκανε ο ομόλογός μου κ. Αχμέτ Νταβούτογλου, όταν μου τηλεφώνησε για να με συγχαρεί με την ευκαιρία της ανάληψης των καθηκόντων μου. Επέλεξα να επισκεφτώ την Άγκυρα, για λίγες ώρες, στις 19 Ιουλίου, γιατί ήθελα η συνάντησή μου και η συζήτησή μου με τον κ. Νταβούτογλου να πραγματοποιηθεί πριν την άτυπη συνάντηση των Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. στη Μαγιόρκα και, κυρίως, πριν το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε. που πραγματοποιήθηκε στις 22 Ιουλίου, στις Βρυξέλες.
Η ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου αυτού που κλήθηκε να αντιμετωπίσει τα μεγάλα ανοιχτά θέματα της περιοχής, την κατάσταση στην Αίγυπτο, την κατάσταση στη Συρία, επέβαλε να γνωρίζουμε, ώστε να μπορούμε να μεταφέρουμε κατά τρόπο έγκυρο, την τουρκική άποψη. Η άποψη της Τουρκίας στα μεγάλα αυτά θέματα αποκλίνει από την κοινή ευρωπαϊκή θέση και γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία η Ελλάδα να γνωρίζει πρωτογενώς, αυθεντικά, από τον ίδιο τον Υπουργό Εξωτερικών ποιες είναι οι τουρκικές απόψεις, αλλά και να μπορεί να τις μεταφέρει.
Επίσης, είχα την ευκαιρία να μεταφέρω και το περιεχόμενο της τηλεφωνικής συνομιλίας που είχα με το νέο Αιγύπτιο Υπουργό Εξωτερικών, ο οποίος επικοινώνησε μαζί μου και με ορισμένους άλλους Υπουργούς Εξωτερικών των κρατών-μελών της Ε.Ε. για να μου μεταφέρει το κλίμα και τη διαβεβαίωση της αιγυπτιακής κυβέρνησης για την προσήλωσή της στην αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών.
Στη συζήτηση με τον κ. Νταβούτογλου, φυσικά, μιλήσαμε για όλο το φάσμα των θεμάτων, τόσο στην κατ’ ιδίαν συνάντηση, παρισταμένων των Γενικών Γραμματέων των δύο υπουργείων, όσο και στη συνάντηση των αντιπροσωπειών. Μιλήσαμε για το σύνολο των θεμάτων που αφορούν στις διμερείς σχέσεις, στο πλαίσιο πάντοτε του Διεθνούς Δικαίου και των γνωστών ελληνικών εθνικών θέσεων.
Φυσικά, μιλήσαμε και για το Κυπριακό, γιατί σύμφωνα και με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Τουρκία είναι δύναμη κατοχής στο βόρειο τμήμα της Κύπρου και είναι απευθείας υπεύθυνη για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Συμφωνήσαμε, φυσικά, να ενισχύσουμε τη διμερή μας συνεργασία, κυρίως, στον οικονομικό, εμπορικό τομέα και στους λεγόμενους τομείς χαμηλής πολιτικής. Ξέρετε ότι έχει συγκροτηθεί από το 2010 το λεγόμενο Ανώτατο Συμβούλιο Κυβερνητικής Συνεργασίας, ανταλλάσσονται επισκέψεις και συναντήσεις των υπουργικών συμβουλίων των δύο πλευρών. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 2010 στην Αθήνα, η δεύτερη τον περασμένο Μάρτιο στην Κωνσταντινούπολη και τώρα αποφασίσαμε να πραγματοποιηθεί κατά το εξάμηνο της ελληνικής Προεδρίας και η τρίτη συνάντηση του Ανωτάτου Συμβουλίου Κυβερνητικής Συνεργασίας στην Ελλάδα. Ούτως ή άλλως, πρόκειται να πραγματοποιηθεί και το Συμβούλιο Σύνδεσης Ε.Ε. -Τουρκίας.
Έχει ιδιαίτερη σημασία να παραπέμψω στα όσα είπαμε, ο κ. Νταβούτογλου και εγώ, στην κοινή συνέντευξη τύπου που δώσαμε στην Άγκυρα, μετά τη συνάντησή μας. Μπορείτε να δείτε στα απομαγνητοφωνημένα πρακτικά της συνέντευξης αυτής τις αναφορές μου στο Κυπριακό, στις θαλάσσιες ζώνες και γενικότερα στο πλαίσιο συνεργασίας των δύο χωρών.
Χαίρομαι, γιατί ο κ. Νταβούντογλου ευχαρίστησε δημόσια την Ελλάδα για τη συνεργασία της στα θέματα καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Αυτό συνιστά και άμεση, επίσημη απάντηση σε διάφορα σχόλια τουρκικών μέσων ενημέρωσης, σε σχέση με την ελληνική στάση στα θέματα της τρομοκρατίας.
Φυσικά, συζητήσαμε και για τα μεγάλα ανοιχτά θέματα, στα οποία ήδη αναφέρθηκα, την Αίγυπτο, τη Συρία, το Ιράκ, το Ιράν. Παρακολουθείτε φαντάζομαι την καμπύλη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στα θέματα αυτά, αντιλαμβάνεστε πού βρίσκονται οι διαφορές από την ευρωπαϊκή κοινή θέση, στην οποία αναφέρθηκα, άρα έχει πολύ μεγάλη σημασία να εκτιμούμε σωστά τους περιφερειακούς συσχετισμούς και το ρόλο των κρατών στην περιφέρεια μας.
3. Βαλκάνια: Το τρίτο μεγάλο θέμα είναι αυτό που αφορά στα Βαλκάνια. Έχουμε χαιρετίσει την ένταξη της Κροατίας, ως κράτους-μέλους της Ε.Ε., χαιρετίζουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της Σερβίας, καθώς έχει ήδη αποφασιστεί η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων τον Ιανουάριο, δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη της ελληνικής Προεδρίας.
Είναι πάρα πολύ σημαντική η συμφωνία που έχει επιτευχθεί, σε σχέση με το Κόσοβο, μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας. Είμαστε έτοιμοι να εμβαθύνουμε τη σχέση μας με το Κόσοβο και να υποδεχθούμε στην Ελλάδα Γραφείο Οικονομικών και Εμπορικών Σχέσεων.
Παρακολουθούμε με πάρα πολύ μεγάλη προσοχή τις εξελίξεις στην Αλβανία, το εκλογικό αποτέλεσμα, τον επικείμενο σχηματισμό της νέας κυβέρνησης Ράμα. Είχα την ευκαιρία να επικοινωνήσω και με τον κ. Ράμα, με τον οποίο είμαστε ομόλογοι ως επικεφαλής των σοσιαλιστικών κομμάτων των δύο χωρών μας και με τον κυβερνητικό του εταίρο, τον κ. Μέτα, που έχει προγραμματιστεί να αναλάβει καθήκοντα Προέδρου της νέας Αλβανικής Βουλής. Η προστασία των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας και η επίλυση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, αλλά και ευρύτερου μεσογειακού ενδιαφέροντος, όπως η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, είναι οι βάσεις, πάνω στις οποίες μπορεί να στηριχθεί μια νέα φάση των ελληνοαλβανικών διμερών σχέσεων, αλλά φυσικά μας ενδιαφέρει πάρα πολύ και η ευρωατλαντική προοπτική της Αλβανίας.
Από την άποψη αυτή, είναι πολύ πιο προωθημένο το Μαυροβούνιο, πολύ πιο καθυστερημένη η θέση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, λόγω των εσωτερικών πολιτικών και θεσμικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα αυτή και λόγω βέβαια του πολύπλοκου θεσμικού συστήματος που τη διέπει.
4. πΓΔΜ: Ξέρετε ότι σταθερή θέση, ευρύτατης πολιτικής υποστήριξης στη χώρα μας, είναι η υποστήριξη της ευρωατλαντικής προοπτικής της γειτονικής μας χώρας, που προϋποθέτει βεβαίως, και για το ΝΑΤΟ και για την Ε.Ε., την ανταπόκριση των γειτόνων μας στα κριτήρια που ισχύουν γενικώς για όλες τις υποψήφιες χώρες, είτε αυτές βρίσκονται προ των πυλών της Ε.Ε., είτε βρίσκονται προ των πυλών του ΝΑΤΟ. Δεν είναι το ζήτημα του ονόματος που παρεμποδίζει την ευρωατλαντική προοπτική, αλλά όλη η δέσμη γενικών κριτηρίων, που πρέπει να εκπληρούν τα υποψήφια κράτη-μέλη. Αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί τελικά το κριτήριο είναι ο σεβασμός του διεθνούς δικαίου και η τήρηση σχέσεων καλής γειτονίας. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, διότι το όνομα εντάσσεται ακριβώς στην ανάγκη να γίνεται σεβαστό το διεθνές δίκαιο, να γίνει σεβαστή η ενδιάμεση συμφωνία και να υπάρχουν ειλικρινείς, απροκατάληπτες και ουσιαστικές σχέσεις καλής γειτονίας.
Συναντήθηκα με τον Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Πόποσκι, στο περιθώριο του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., τη Δευτέρα 22 Ιουλίου, στις Βρυξέλλες, με τη σκέψη ότι η συνάντηση αυτή θα ήταν χρήσιμη και παραγωγική, ενόψει του γεγονότος ότι, την επόμενη μέρα, στις 23 Ιουλίου, επρόκειτο να συγκληθεί το Συμβούλιο Σύνδεσης μεταξύ της ΠΓΔΜ και της Ε.Ε.. Ήταν πολύ σημαντικό να εκπέμψουμε αυτό το μήνυμα με τη συνάντηση που έκανα με τον κ. Πόποσκι. Κάναμε μια επισκόπηση των θεμάτων από το πρίσμα κάθε πλευράς, με βάση τις δημόσια γνωστές θέσεις μας, που συγκροτούν την εθνική μας στρατηγική. Γνωρίζετε, άλλωστε, ότι πρόσφατα αντηλλάγησαν επιστολές των δύο Πρωθυπουργών. Γνωρίζετε το περιεχόμενο της επιστολής του κ. Γκρούεφσκι και την απάντηση που έδωσε ο Έλληνας Πρωθυπουργός.
Η θέση μας συνοψίζεται σε δύο σημεία:
Το πρώτο είναι ότι σεβόμαστε απολύτως τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και την αποστολή του Πρέσβη κ. Μάθιου Νίμιτς, στηρίζουμε την αποστολή του και ο Έλληνας ειδικός εκπρόσωπος, ο Πρέσβης κ. Αδαμάντιος Βασιλάκης, έχει την απόλυτη πολιτική εξουσιοδότηση να μετάσχει δημιουργικά και καλόπιστα στις επαφές, στις συζητήσεις, στο διάλογο.
Επίσης, επανήλθαμε, με την επιστολή του Πρωθυπουργού, στην πρόταση να συνάψουμε με τους γείτονές μας ένα Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης, ένα M.o.U, που τοποθετεί σε ένα οργανωμένο πλαίσιο την παρούσα φάση των σχέσεων μας και δίνει μία δυναμική, πάντα βέβαια μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της ενδιάμεσης συμφωνίας του 1995. Επανερχόμαστε στην πρόταση αυτή, που πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι εξαιρετικά δημιουργική και υποβοηθητική για την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που υπάρχουν.
Η Ελλάδα είναι πάντα ο σημαντικότερος γείτονας και εταίρος, η πραγματική πύλη εισόδου των Σκοπίων στους ευρωατλαντικούς θεσμούς, είναι ο δεύτερος τυπικά μεγαλύτερος ξένος άμεσος επενδυτής και λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των επενδύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί, ο πρώτος στην πραγματικότητα οικονομικός εταίρος της χώρας αυτής.
Το μήνυμά μας είναι πάρα πολύ καθαρό και θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε τα θέματα αυτά και με τον Πρέσβη κ. Νίμιτς στα τέλη του καλοκαιριού, στις αρχές Σεπτεμβρίου, είτε έρθει εδώ στην περιοχή, είτε στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
5. Ανατολική Μεσόγειος: Για μας, ιδιαίτερη σημασία, όπως αντιλαμβάνεστε, έχει και η διμερής συνεργασία μας με το Ισραήλ και η τριμερής συνεργασία Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ. Στις 8 Αυγούστου, οι Υπουργοί Ενέργειας των τριών χωρών ετοιμάζονται να υπογράψουν Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης, M.o.U., για τα ύδατα και την ενέργεια, στη Λευκωσία. Αυτό είναι κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
6. Αίγυπτος: Τόσο στις συναντήσεις μου με τον κ. Νταβούτογλου, όσο και στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων και στην Άτυπη Συνάντηση της Μαγιόρκας, αφιερώσαμε πάρα πολύ χρόνο στα όσα συμβαίνουν στην Αίγυπτο. Η κατάσταση στην Αίγυπτο αποκτά, όπως αντιλαμβάνεστε, δραματικά χαρακτηριστικά. Η θέση μας είναι διατυπωμένη με πολύ μεγάλη προσοχή, με δημιουργικό τρόπο, με σεβασμό στα κυριαρχικά δικαιώματα του αιγυπτιακού λαού. Πρέπει, όμως, να καταβληθεί συστηματική και ειλικρινής προσπάθεια από όλες τις πλευρές για την αποφυγή της κλιμάκωσης της βίας. Δεν πρέπει η Αίγυπτος να διολισθήσει σε μια κατάσταση εμφυλίου πολέμου ή οιονεί εμφυλίου πολέμου. Πρέπει η διαδικασία αποκατάστασης των δημοκρατικών θεσμών, η διαδικασία συγκρότησης της αιγυπτιακής συνταγματικής τάξης να είναι γρήγορη, καθαρή, σαφής και να ενσωματώνει όλες τις αιγυπτιακές, κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, χωρίς καμία εξαίρεση. Γιατί πάντοτε για μας, το κριτήριο του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο σεβασμός της δημοκρατίας, φυσικά, η αναγνώριση των κυριαρχικών δικαιωμάτων κάθε λαού, κάθε κοινωνίας, έχουν πάρα πολύ μεγάλη σημασία, ώστε το ευρωπαϊκό μήνυμα να είναι καθαρό.
Η ελληνική θέση είναι μια θέση ευρωπαϊκή, είναι μια θέση φιλική, είναι μια θέση δημιουργική, είναι μια θέση ρεαλιστική, που σέβεται απολύτως φυσικά τα κριτήρια του ευρωπαϊκού πολιτικού και θεσμικού πολιτισμού. Πρέπει να αποφευχθεί η κλιμάκωση της βίας.
Είναι πολύ σημαντικό ότι η κυρία Άστον πήγε για δεύτερη φορά μέσα σε ένα μήνα στην Αίγυπτο και είναι πάρα πολύ σημαντικό το γεγονός ότι χθες πραγματοποιήθηκε δίωρη συνάντησή της με τον κ. Μόρσι. Αναμένουμε να ενημερωθούμε από την κυρία Άστον για το περιεχόμενο των συζητήσεών της και θα έχω και εγώ τις επόμενες μέρες τηλεφωνική συνομιλία με τον ομόλογό μου, ώστε να έχω μια, από πρώτο χέρι, ενημέρωση για το τι συμβαίνει.
Πρέπει, βεβαίως, να σημειώσουμε εδώ ότι ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο κ. Γκιούλ, απέστειλε συγχαρητήριο τηλεγράφημα στον Πρόεδρο της Αιγύπτου για την ανάληψη των καθηκόντων του.
7. Λίβανος: Μια από τις πολύ κρίσιμες αποφάσεις που έλαβε το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων, ομόφωνα, στις 22 Ιουλίου, ήταν ο χαρακτηρισμός του στρατιωτικού σκέλους της Χεζμπολά, ως τρομοκρατικής οργάνωσης. Αυτό έγινε παράλληλα με μια δήλωση που κήδεται της σημασίας που έχει η ύπαρξη, η θεσμική υπόσταση και η εθνοτική, θρησκευτική, κοινωνική και κοινωνική ενότητα του Λιβάνου. Η Ε.Ε. συνεχίζει τη χρηματοδότηση προς το Λίβανο και τις επαφές με όλες τις πολιτικές δυνάμεις, άρα φυσικά και με όλα τα κόμματα που μετέχουν στην κυβέρνηση του Λιβάνου.
8. Συρία: Η κρίση στη Συρία συζητήθηκε και αυτή εκτενώς. Ξέρετε, ότι τώρα έχουμε μια αμηχανία ή μία αλλαγή της στάσης της διεθνούς κοινότητας σε σχέση με τον εξοπλισμό της αντιπολίτευσης. Αυτό που μας ενδιαφέρει αυτή τη στιγμή, είναι να τιθασευτεί με κάποιο τρόπο η οξεία ανθρωπιστική κρίση, η οποία για μας έχει πρόσθετο ενδιαφέρον, γιατί αυξάνει την πίεση των μεταναστευτικών ρευμάτων. Στόχος είναι πάντα μια Γενεύη-2, η οποία θα κληθεί στην πραγματικότητα, θα διαμορφώσει τις προϋποθέσεις εφαρμογής των αποφάσεων της Γενεύης-1. Σημασία έχει να υπάρχουν αξιόπιστοι συνομιλητές, σημασία έχει να σταματήσει η ανθρωπιστική καταστροφή, η οποία συνεπάγεται το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων στη Συρία.
Φυσικά, αναφερόμενος στη Συρία, πρέπει να κάνω ειδική μνεία της κατάστασης των χριστιανικών ομάδων, ιδιαίτερα των ελληνορθόδοξων και να ευχηθώ οι δύο μητροπολίτες που έχουν απαχθεί και που αγνοούνται για 100 ημέρες, να είναι εν ζωή και κάποια στιγμή να απελευθερωθούν. Οι αντιφατικές πληροφορίες, οι οποίες βλέπουν κατά καιρούς το φως της δημοσιότητας, μας ανησυχούν βαθύτατα, αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει κάποια διπλωματική ενημέρωση που να είναι διαφορετική από αυτή των ανοιχτών δημοσιογραφικών πηγών.
9. Μέση Ανατολή: Στη διάρκεια του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, οι 28 Υπουργοί Εξωτερικών και η κυρία Άστον, είχαμε την ευκαιρία μιας μακράς τηλεδιάσκεψης με τον Αμερικανό Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Kerry για την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή. Στηρίζουμε φυσικά την προσπάθεια αυτή και ελπίζουμε να αποδώσει αποτελέσματα. Είναι μια μακρά διαδικασία που συνδέεται με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις και στις δύο πλευρές. Είμαστε έτοιμοι να προσφέρουμε τις καλές μας υπηρεσίες και την στήριξή μας, όπου χρειαστεί.
10. ΗΠΑ: Ο Πρωθυπουργός, όπως γνωρίζετε, θα επισκεφτεί στις 8 Αυγούστου τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ουάσινγκτον, για τη συνάντησή του με τον πρόεδρο Ομπάμα και εγώ θα έχω την ευκαιρία να μεταβώ στη Νέα Υόρκη, ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου. Σήμερα, θα δεχθώ σε αποχαιρετιστήρια επίσκεψη τον απερχόμενο Αμερικανό πρέσβη και ετοιμαζόμαστε να δεχτούμε σε λίγες μέρες τον αντικαταστάτη του.
11. Ρωσία: Περιττεύει να τονίσω, ότι αποδίδουμε πολύ μεγάλη σημασία στις ελληνορωσικές σχέσεις και θέλω να ελπίζω ότι θα έχω την ευκαιρία, ίσως στην Γενική Συνέλευση, μιας πρώτης συνάντησης με τον κ. Λαβρόφ.
12. Αζερμπαϊτζάν: Η ενεργειακή διπλωματία, όπως γνωρίζετε, είναι πρώτη προτεραιότητά μας. Στις Βρυξέλλες είχα μια μακρά, κατ' ιδίαν, συνάντηση με τον ομόλογό μου του Αζερμπαϊτζάν. Η συμφωνία που υπεγράφη για τον ΤΑΠ και η συμφωνία υποδοχής του από τις τρεις χώρες, δηλαδή από την Ελλάδα, την Ιταλία και την Αλβανία, διαμορφώνουν μια νέα κατάσταση στις διμερείς μας σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν.
Το Αζερμπαϊτζάν κατανοεί, ότι η Ελλάδα είναι πια μια πύλη επαφής με την Ε.Ε. Αυτό πρέπει να το συνδέσουμε με το γεγονός ότι, μέχρι τώρα, δεν υπάρχουν διπλωματικές σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Κυπριακής Δημοκρατίας. Θέλουμε να συμβάλουμε ώστε να συναφθούν διπλωματικές σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες και οι προοπτικές συνεργασίας που διανοίγονται είναι ευρύτερες, γιατί και τα κοιτάσματα στην Κασπία είναι πολύ περισσότερα από αυτά που γνωρίζουμε τώρα με το όνομα Shah Deniz 2.
13. Πολεμικές επανορθώσεις: Στην αρχή της θητείας μου είχα την ευκαιρία να δεχτώ ως πρώτη επίσκεψη ομολόγου μου στην Αθήνα, το γερμανό ομοσπονδιακό Υπουργό Εξωτερικών, τον κ. Guido Westerwelle, ο οποίος ήθελε, με την παρουσία του εδώ, να στηρίξει τις προσπάθειες της Ελλάδος να σταθεί όρθια μέσα στην οικονομική κρίση. Φυσικά, μιλήσαμε για όλο το πλαίσιο των σχέσεών μας. Φυσικά, στην κατ' ιδίαν συνάντησή μας, του έθεσα το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων και του κατοχικού δανείου. Γνωρίζετε ποια είναι η ελληνική θέση, είναι αυτή που είχα την ευκαιρία να αναπτύξω κατά τη συζήτηση της πρόσφατης επερώτησης του ΣΥΡΙΖΑ στην Ολομέλεια του Σώματος και γνωρίζετε ποιο είναι το οικονομικό, εν ευρεία έννοια, πλαίσιο μέσα στο οποίο κινούμαστε. Στο θέμα αυτό, όταν κάνουμε μια κίνηση, πρέπει να ξέρουμε ποια είναι η επόμενη κίνηση που έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε με αποτελεσματικότητα. Δεν θέλω να επεκταθώ στη φάση αυτή περισσότερο, ίσως αν χρειαστεί στη διάρκεια της συζήτησης.
14. Ελληνική Προεδρία στην Ε.Ε.: Θα μου επιτρέψετε, να αναφερθώ με πολύ μεγάλη συντομία στην επικείμενη Ελληνική Προεδρία στην Ε.Ε., το πρώτο εξάμηνο του 2014. Η Ελληνική Προεδρία, που είναι η πέμπτη ιστορικά από την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε., συμπίπτει με τις εκλογές και την ανάδειξη του νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Άρα, πρόκειται για μια Προεδρία, η οποία κοινοβουλευτικά είναι πρακτικά συντομότερη από το εξάμηνο, γιατί μεσολαβεί η λήξη της θητείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Αλλά φυσικά συμπίπτει η Προεδρία μας με το μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό διάλογο για το μέλλον της Ευρώπης, για την πορεία της, για τη στρατηγική της, για την αμηχανία της σε πάρα πολλά θέματα, για την ανάγκη να αναπτυχθεί μια άλλη αφήγηση ενώπιον των ευρωπαϊκών λαών, οι οποίοι βιώνουν την κρίση. Πολλές χώρες την βιώνουν ευθέως, κάποιες άλλες, οι οποίες δεν είναι στο επίκεντρο της κρίσης, βιώνουν και αυτές την κρίση μέσα σε ένα ευρύτερο υφεσιακό ευρωπαϊκό περιβάλλον. Για μας, η εξαετής σωρευτική ύφεση και η βάρβαρη ανεργία, ιδίως η ανεργία των νέων, είναι το κυρίαρχο βίωμα, αλλά πρόβλημα ύφεσης και ανεργίας ιδίως ανεργίας των νέων, έχουν όλοι οι λαοί, όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες. Έχει θαμπώσει αυτό που λέγεται ευρωπαϊκό όραμα και φυσικά, χρειάζεται μια νέα ευρωπαϊκή αφήγηση, η οποία να είναι πρακτική, συγκεκριμένη, θα μου επιτρέψετε να πω προοδευτική.
Έχει, από την άποψη αυτή, πολύ μεγάλη σημασία ο ρόλος του ευρωπαϊκού πολιτικού νότου, που συγκροτείται από τις χώρες του νότου με καθοριστικό παράγοντα για το συσχετισμό των δυνάμεων πάντα τη Γαλλία, η οποία μετέχει και στον γαλλογερμανικό άξονα και στην πραγματικότητα επηρεάζει τους εξωτερικούς ευρωπαϊκούς συσχετισμούς. Στην προσπάθεια μετέχουν κόμματα, πολιτικές δυνάμεις, μετέχουν διανοούμενοι, μετέχουν μηχανισμοί διαμόρφωσης της κοινής γνώμης. Έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να γίνει αντιληπτή η ανάγκη καθαρών προτεραιοτήτων, άλλων προτεραιοτήτων. Αυτό επηρέασε και τη δική μας απόφαση για τις πολιτικές προτεραιότητες.
Το Υπουργικό Συμβούλιο θα συνέλθει την Πέμπτη το απόγευμα, προκειμένου να επισημοποιήσει τις προτεραιότητες της Ελληνικής Προεδρίας και η επίσκεψη του Ιταλού πρωθυπουργού, του κ. Enrico Letta, ήταν μια πολύ καλή ευκαιρία να συζητήσουμε τη διαδοχή των προεδριών, που είναι μεσογειακές, που είναι νότιες και έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία να υπάρχει μια συνέχεια, η οποία να διατηρεί την προοπτική αυτή.
Άρα, πρώτη προτεραιότητά μας θα είναι η ανάπτυξη και μάλιστα, η ανάπτυξη με απασχόληση, γιατί πάντα ο κίνδυνος είναι η λεγόμενη άνεργη ανάπτυξη, το jobless growth, και φυσικά η κοινωνική συνοχή. Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες, θα τα συζητήσουμε αυτά σε μια εκτενή συνεδρίαση της Επιτροπής Εξωτερικών από κοινού με την Επιτροπή Ευρωπαϊκών Υποθέσεων.
Δεύτερη προτεραιότητα είναι τα ζητήματα μετανάστευσης και ασφάλειας.
Τρίτη και αναγκαστική προτεραιότητα είναι οι αλλαγές στην οικονομική διακυβέρνηση της ΟΝΕ. Για εμάς αυτό έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, γιατί συνδέεται με την βιωσιμότητα των δημοσιονομικών μας στοιχείων.
Η τέταρτη, αλλά στην πραγματικότητα η πρώτη, γιατί έχει οριζόντιο χαρακτήρα, προτεραιότητά μας είναι η ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική με ό,τι σημαίνει αυτό. Σημαίνει ανάπτυξη, σημαίνει περιβάλλον, σημαίνει ναυτιλία, σημαίνει αλιεία, σημαίνει θαλάσσιες ζώνες, υφαλοκρηπίδα, αποκλειστική οικονομική ζώνη, αλιευτικές ζώνες στη Μεσόγειο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία να γίνει αντιληπτό, ότι η Μεσόγειος είναι ένας ευρωπαϊκός φυσικά αλλά και διεθνής και περιφερειακός πλούτος και η Ε.Ε. έχει ανάγκη από μια ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική.
Δεν θα σας μιλήσω σήμερα για την οργανωτική μας προετοιμασία, αλλά έχει πολύ μεγάλη σημασία ο ρόλος του Κοινοβουλίου και της Κοινοβουλευτικής Διπλωματίας και των σχέσεων Ελληνικής Βουλής και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κατά τη διάρκεια των Ευρωεκλογών.
Σταματώ εδώ, επιφυλασσόμενος να συμπληρώσω με βάση τις ερωτήσεις και τις παρατηρήσεις σας με μία πρόσκληση–παράκληση, να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις της εθνικής ενότητας και της ευρύτερης πολιτικής και κοινοβουλευτικής συναίνεσης στο πάντα ευαίσθητο και καθοριστικό πεδίο της εξωτερικής μας πολιτικής. Ευχαριστώ πολύ. -
