Ομιλία Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Ιωνά
Νικολάου σε εκδήλωση με θέμα «Οι σύγχρονες προκλήσεις στην προστασία
και προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο»
Σας καλωσορίζω στη σημερινή επετειακή εκδήλωση με αφορμή την παγκόσμια μέρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αναμφίβολα τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι συνυφασμένα με την δημοκρατία και συνιστούν συστατικό της στοιχείο. Ο σεβασμός τους αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για τη θεμελίωση συνθηκών κράτους-δικαίου και ευημερίας σε κάθε οργανωμένη δημοκρατική κοινωνία. Η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών προσδίδει αξία στην ανθρώπινη ύπαρξη, εκφράζει την ποιότητα της δημοκρατίας και χαρακτηρίζει το επίπεδο του πολιτισμού μιας κοινωνίας και μίας χώρας.
Στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εδράζεται, άλλωστε, ο αγώνας μας για απαλλαγή από τη τουρκική κατοχή και επανένωση της πατρίδας μας, ενώ με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα η Ευρώπη και η ανθρωπότητα επιχειρούν να οικοδομήσουν ένα ειρηνικό, δημοκρατικό και ευοίωνο μέλλον.
Στην Κύπρο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες προστατεύονται πρωτίστως από το Σύνταγμα που αποτελεί τον υπέρτατο Νόμο του κράτους. Πρότυπο για το περιεχόμενο και τις διασφαλίσεις τους αποτέλεσε η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία ενσωματώθηκε στο Κυπριακό Δίκαιο, με αυξημένη μάλιστα ισχύ έναντι οποιουδήποτε απλού νόμου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκοντας την ενίσχυση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα ενσωμάτωσε σε ένα ενιαίο κείμενο, τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Ο Χάρτης λειτουργεί ως πυξίδα για το σύνολο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαλαμβάνει έναν δεσμευτικής ισχύος πυρήνα κανόνων, ο οποίος προστατεύει ανεξαιρέτως όλους τους πολίτες. Η Κύπρος, ως ισότιμο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης εφαρμόζει τις διατάξεις του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος έχει πλέον καταστεί νομικά δεσμευτικός τόσο για τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και για τα κράτη μέλη.
Παρόλα αυτά, σε μια ευνομούμενη δημοκρατική πολιτεία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εξασφαλίζεται όχι μόνο από το γραπτό Σύνταγμα, τις διεθνείς δεσμεύεις της χώρας και τις νομικές διατάξεις, αλλά επίσης μέσα από την καθημερινή δράση και πρακτική όλων των πολιτειακών οργάνων και κρατικών Αρχών. Εξαρτάται επίσης και από την ύπαρξη μιας ανεξάρτητης δικαστικής εξουσίας ελέγχου και εγγύησης σεβασμού του θεσμικού πλαισίου προστασίας τους.
Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως έχει εντάξει στη στρατηγική του και σε όλο το εύρος των δράσεων και αρμοδιοτήτων του τη διάσταση της προστασίας και διεύρυνσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης, στη σωφρονιστική πολιτική, στην ασφάλεια του πολίτη, τομείς άμεσης ευθύνης μας, άξονας των δράσεων μας είναι η προστασία και η προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η πρόοδος που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον τόπο μας είναι πλέον αισθητή με απτά αποτελέσματα. Κρίσιμος για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι και ο ρόλος των δικαστηρίων. Κι αυτό γιατί προασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις δημοκρατικές αξίες, τη διαφάνεια και τη λογοδοσία και ενισχύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς την πολιτεία και τη δημοκρατία.
Έχοντας αυτά υπόψη αναβαθμίζουμε και διευρύνουμε ουσιαστικά τις δυνατότητες πρόσβασης του πολίτη στη δικαιοσύνη και μεταρρυθμίζουμε το δικαστικό μας σύστημα για ταχύτερη και αποτελεσματικότερη απονομή της δικαιοσύνης και δικαστικής προστασίας των πολιτών, μέσω μεγάλων θεσμικών αλλαγών. Σημαντικότερη αλλαγή ήταν αυτή της σύστασης του Διοικητικού Δικαστηρίου, η λειτουργία του οποίου αξιολογείται θετικά απ’ όλες τις πλευρές, ενώ έχει ήδη δρομολογηθεί η ίδρυση του Διοικητικού Δικαστηρίου Διεθνούς Προστασίας που θα αποφαίνεται επί του δικαιώματος προστασίας των προσφύγων από τρίτες χώρες, καθώς και του Εμπορικού Δικαστηρίου. Προχωρούμε ταυτόχρονα το έργο της μεταρρύθμισης και αναδιοργάνωσης των δικαστηρίων και ως Κυβέρνηση καλούμε τις άλλες πολιτειακές εξουσίες -δικαστική και νομοθετική- να εργαστούμε από κοινού για την υλοποίηση της μεταρρύθμισης στο σύνολο της.
Το θέμα της διαφύλαξης της δημόσιας τάξης και ασφάλειας είναι κορυφαίο στις προτεραιότητες μας. Ένα σύγχρονο κράτος οφείλει να δημιουργεί συνθήκες ασφάλειας για τον πολίτη, με σεβασμό στα δικαιώματα και τις ελευθερίες του. Πρωταρχικός μας στόχος είναι οι Αρχές επιβολής του νόμου να επιδεικνύουν έμπρακτα τον σεβασμό τους στα δικαιώματα και στις ελευθερίες του πολίτη. Βασική μας αρχή και πεποίθηση είναι ότι η ασφάλεια του πολίτη κατατάσσεται μεταξύ των θεμελιωδών δικαιωμάτων του και ότι η ταυτόχρονη διασφάλιση της, συνιστά υποχρέωση της πολιτείας. Γι’ αυτό το λόγο στοχεύσαμε κατ’ αρχή στη συνεχή επιμόρφωση των μελών της Αστυνομίας σε θέματα σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επιτυγχάνοντας αλλαγή της αστυνομικής νοοτροπίας που παράπεμπε στις εποχές των ΜΑΑΔ και του ξυλοδαρμού των πολιτών. Επιπρόσθετα, ενισχύσαμε την επιχειρησιακή ικανότητα της Αστυνομίας για πρόληψη και καταπολέμηση του εγκλήματος και ιδιαίτερα του οργανωμένου και σοβαρού εγκλήματος με απτά θετικά αποτελέσματα. Με γνώμονα την ασφάλεια ως ανθρώπινο δικαίωμα, δόθηκαν σαφείς πολιτικές οδηγίες προς την ηγεσία της Αστυνομίας για μηδενική ανοχή και περιορισμό/ εξάλειψη του οφέλους από τις δράσεις του οργανωμένου εγκλήματος. Παράλληλα ζητήθηκε η συνέργεια όλων των κρατικών Υπηρεσιών επιβολής του νόμου και ανατέθηκε στην Αστυνομία η πρωτοβουλία των ενεργειών για κατάσχεση του οικονομικού οφέλους από το έγκλημα. Επιπρόσθετα, επενδύσαμε στη ποιότητα των μελών της Αστυνομίας με εκπαιδεύσεις τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό, καθώς και στην εφαρμογή νέων αντικειμενικών και αξιοκρατικών κριτηρίων πρόσληψης στην Αστυνομία. Την ίδια στιγμή κτίζουμε τη νέα σχέση εμπιστοσύνης και συνεργασίας της Αστυνομίας με τους πολίτες, η οποία βασίζεται στο μοντέλο της κοινοτικής αστυνόμευσης, αναδεικνύοντας έτσι τον πολίτη ως τον πολυτιμότερο συνεργάτη μας για την ασφάλεια τους.
Όσον αφορά στο σωφρονιστικό μας σύστημα, πετύχαμε τα τελευταία χρόνια σημαντικές θετικές αλλαγές που άλλαξαν ριζικά τη φυσιογνωμία του. Αναβαθμίσαμε τις συνθήκες κράτησης, επιδείξαμε μηδενική ανοχή σε φαινόμενα κακοποίησης και καταπάτησης δικαιωμάτων. Υιοθετήσαμε ανθρωποκεντρικές προσεγγίσεις στη μεταχείριση των κρατουμένων, με βάση διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα, οι οποίες είναι προσανατολισμένες στην αναμόρφωση των κρατουμένων και στην ομαλή και παραγωγική επανένταξη τους στο κοινωνικό και οικογενειακό τους περιβάλλον μετά την αποφυλάκιση. Οι τομές στο σωφρονιστικό σύστημα απέφεραν τις θετικές κριτικές διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών που επισκέπτονται τις φυλακές. Επιστέγασμα των προσπαθειών μας για αναβάθμιση του σωφρονιστικού συστήματος, αποτελεί και το νομοσχέδιο που έχει ετοιμαστεί για συνολική και εκ βάθρων αναθεώρηση του νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου των Φυλακών, θέτοντας την προστασία των δικαιωμάτων των κρατουμένων στην προμετωπίδα των ρυθμίσεων του.
Τα τελευταία χρόνια δώσαμε ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση της διαφθοράς και στην προαγωγή των αρχών της λογοδοσίας, της διαφάνειας και της χρηστής διοίκησης. Αναγνωρίζουμε ότι η διαφθορά είναι ένα διαχρονικό πρόβλημα με πολύπλευρες διαστάσεις που ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την οικονομία και την κοινωνία στο σύνολο της, ενώ υποσκάπτει τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους πολιτειακούς θεσμούς.
Παράλληλα, ενισχύσαμε τα τελευταία χρόνια τη συμμετοχή των ίδιων των πολιτών στην άσκηση και τον έλεγχο της κρατικής δράσης με τους θεσμούς της δημόσιας διαβούλευσης με τους πολίτες και τις οργανώσεις για σημαντικά νομοθετήματα, ενώ ενδυναμώσαμε τις διαδικασίες διαφάνειας και ελέγχου από τους ίδιους τους πολίτες, μέσω της δυνατότητας πρόσβασης τους στα δημόσια έγγραφα. Οφείλουμε να καταστήσουμε σαφές προς πάσα κατεύθυνση τόσο στους ενασκούντες την εξουσία όσο και σε κάθε πολίτη ότι είναι δικαίωμα τους να ελέγχουν το κράτος και τις πολιτειακές εξουσίες κατά τρόπο διερευνητικό, αυστηρό και συστηματικό.
Κορυφαία στις προτεραιότητες μας ήταν τα θέματα ισότητας των φύλων και πρόληψης και καταπολέμησης της βίας κατά των γυναικών. Με επιδίωξη την δημιουργία συνθηκών πραγματικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών και την πρόληψη και καταπολέμηση κάθε μορφής έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης και της λεκτικής βίας και διάκρισης, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε το αντίστοιχο Στρατηγικό Σχέδιο Δράσης, ενώ κυρώσαμε τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) για την πρόληψη και καταπολέμηση όλων των μορφών βίας κατά των γυναικών. Βρίσκονται επίσης σε εξέλιξη ευρείες νομοθετικές αλλαγές για εκσυγχρονισμό του οικογενειακού δικαίου, οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία της οικογένειας και των δικαιωμάτων του παιδιού.
Ειδικότερα, για τα θέματα των παιδιών και της μεταχείρισης ανήλικων παραβατών ολοκληρώθηκε, σε συνεργασία με την Επίτροπο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, νομοσχέδιο με το οποίο εισάγονται παιδοκεντρικές προσεγγίσεις και ρυθμίσεις, αναφορικά με την μεταχείριση των ανήλικων και νεαρών παραβατών.
Όσον αφορά στο κρίσιμο και επίκαιρο προσφυγικό ζήτημα ανταποκρινόμαστε αποτελεσματικά, όποτε καλούμαστε, για διάσωση των προσφύγων- θυμάτων των πολέμων στην περιοχή μας, κάτι που χαιρετίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και Διεθνείς οργανισμούς. Διασφαλίσαμε αξιοπρεπείς συνθήκες υποδοχής, ασφάλειας, διαβίωσης και φιλοξενίας στους κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους υποδοχής, καθώς και ειδική μέριμνα για τους πρόσφυγες που χρήζουν επείγουσας ή ειδικής προστασίας.
Η ψήφιση του νόμου για το σύμφωνο συμβίωσης αποτελεί σταθμό στην πορεία σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο. Η θεσμική αναγνώριση και κατοχύρωση των πολιτικών συμβιώσεων, σηματοδοτεί ένα πολύ σημαντικό βήμα στην άρση των διακρίσεων σε βάρος μιας σημαντικής ομάδας συμπολιτών μας. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε επίσης η ετοιμασία του νομοσχεδίου για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, μετά από διεξαγωγή δημόσιας διαβούλευσης, το οποίο θα διαβιβαστεί τις αμέσως επόμενες μέρες στη Νομική Υπηρεσία της Δημοκρατίας για νομοτεχνικό έλεγχο.
Τέλος, θα ήθελα να σημειώσω τη σημαντική θεσμική τομή, δείγμα της προσήλωσης μας στην προστασία και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη δημιουργία ειδικής μονάδας στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως με αρμοδιότητα την οριζόντια και διαρκή παρακολούθηση των ζητημάτων και των εξελίξεων που σχετίζονται με την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, από όλες τις κρατικές Αρχές, στη βάση της εκπλήρωσης των υποχρεώσεων μας έναντι των ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών.
Για υλοποίηση του στόχου αυτού, υπογράψαμε μνημόνιο συνεργασίας με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου το οποίο θα συνδράμει με την επιστημονικότητα και πραγματογνωμοσύνη του, στη σύνταξη της Πρώτης Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η υπογραφή του μνημονίου, πριν από ένα χρόνο, ενισχύει και συστηματοποιεί τη συνεργασία μας με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, η οποία έχει ήδη αποδώσει καρπούς με τη συνδρομή του Τμήματος στην σύνταξη του νέου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Εγκληματικότητας και με την διεξαγόμενη έρευνα για τον εντοπισμό των κενών που παρουσιάζονται στη διαδικασία διερεύνησης και παρουσίασης υποθέσεων εμπορίας προσώπων στο Δικαστήριο. Η συνεργασία μας θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την επιστημονική βάση των ασκούμενων πολιτικών και δράσεων μας, ιδίως στα ζητήματα σεβασμού και προαγωγής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προς όφελος της κοινωνίας και της δημοκρατίας μας.
Όπως ανέφερε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, σε αντίστοιχη περσινή επετειακή εκδήλωση, σήμερα είναι ώριμες οι συνθήκες για την ετοιμασία της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής και του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μέσω ενός σαφούς, ολιστικού, συνεκτικού και συστηματικού πλαισίου στόχων, προτεραιοτήτων και κατευθύνσεων, που θα απευθύνονται στο σύνολο των κρατικών Αρχών και της κοινωνίας. Οι άξονες της Πρώτης Εθνικής Στρατηγικής για Προστασία και Προαγωγή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθορίστηκαν τον περασμένο Σεπτέμβρη από το Υπουργικό Συμβούλιο και αναφέρονται κυρίως στην προστασία, τον σεβασμό και την προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στοχεύοντας στη διεύρυνση των δικαιωμάτων των πολιτών ως πολιτειακή αρχή της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου.
Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα θα έχει οριζόντια ισχύ, θα περιλαμβάνει συγκεκριμένες δράσεις και χρονοδιάγραμμα υλοποίησης τους. Θα καλύπτει ολόκληρο τον δημόσιο Τομέα, αφού τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι συνυφασμένα με τις αρχές και αξίες της δημοκρατίας που εφαρμόζονται σε ένα κράτος και αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής δράσης ολόκληρης της δημόσιας Υπηρεσίας και της σχέσης της με τους πολίτες.
Στόχος είναι το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως να αποτελέσει, σε στενή συνεργασία και με δομημένο τρόπο με τις αρμόδιες κρατικές Αρχές και το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, το Εθνικό Συντονιστικό Σημείο Αναφοράςγια τα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με τον τρόπο αυτό θα αποκτήσει ενότητα, συνέπεια και αποτελεσματικότητα η ανταπόκριση της Κύπρου στις ευρωπαϊκές και διεθνείς της υποχρεώσεις. Επιπλέον θα καταστεί περισσότερο σαφής και ορατή, σε εγχώριο και ευρωπαϊκό επίπεδο, η προσήλωση του κράτους μας στις απαιτήσεις του διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παράλληλα, συνεργαζόμαστε και ενισχύουμε τους ανεξάρτητους ελεγκτικούς θεσμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίοι έχουν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στη διαφύλαξη και προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών.
Κυρίες και κύριοι,
αγαπητοί φίλοι και φίλες
Η σημερινή επετειακή εκδήλωση που συνδιοργανώνεται με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, υπογραμμίζει την κοινή μας βούληση να προωθήσουμε μαζί πιο συστηματικά, πιο μεθοδευμένα και πιο αποφασιστικά στην προστασία και προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για την Κυβέρνησή μας η διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο καθολικός σεβασμός και η προαγωγή τους θα συνεχίσουν να βρίσκονται σταθερά στην πρώτη γραμμή των προτεραιοτήτων μας και στην καρδιά των επιδιώξεων και των πολιτικών μας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Για μας τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αποτελούν προνόμιο κανενός, αλλά αγαθό όλων των πολιτών. Μας επιτρέπουν να υπάρχουμε, να δημιουργούμε, να αναπτύσσουμε τις ανθρώπινες αρετές και αξίες καθώς επίσης να αναπτύσσουμε στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις δυνατότητες μας. Μας βοηθούν να ζούμε ειρηνικά με ασφάλεια και ευημερία.
