ΟΜΙΛΙΑ
ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗ
ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΣΑΧΙΝΙΔΗ
ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Συζήτηση επί του σχεδίου νόμου για την κύρωση του κρατικού προϋπολογισμού και των προϋπολογισμών ειδικών ταμείων και υπηρεσιών του οικονομικού έτους 2012
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, συζητάμε τον προϋπολογισμό του 2012 που κατέθεσε η Κυβέρνηση συνεργασίας του Πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου κάτω από ιδιόμορφες και πρωτόγνωρες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό. Έχουν μεσολαβήσει τέσσερα χρόνια από τότε που ξέσπασε η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία το 2010 μετεξελίχθηκε σε κρίση χρέους στην Ευρώπη. Μια κρίση που έφτασε πλέον στον σκληρό πυρήνα της ευρωζώνης και αμφισβητεί το οικοδόμημα της Ευρώπης. Όποιος παρακολουθεί τις ευρωπαϊκές εξελίξεις αδυνατεί να εκτιμήσει με ασφάλεια που βαδίζει η ευρωζώνη και ποιο είναι το μέλλον του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Θεωρώ ως γεγονός χωρίς ιστορικό προηγούμενο την ανακοίνωση του αξιολογικού οίκου Standatd end Poor’s ενόψει της Συνόδου της 9ης Δεκεμβρίου που θέτει υπό επανεξέταση την πιστοληπτική αξιολόγηση των χωρών της ευρωζώνης, καθώς επίσης και του ταμείου EFSF, το οποίο δημιουργήθηκε από τις χώρες της Ευρωζώνης για να στηρίξει χώρες, όπως η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα. Αν το ταμείο αυτό καταλήξει να δανείζεται ακριβότερα, τότε ακριβότερα θα είναι και τα κεφάλαια τα οποία θα δανείζει. Κάνω δε αυτή την αναφορά για να δείξω, πώς αποφάσεις που αφορούν άλλες χώρες μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της δικής μας προσπάθειας. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί και τον Οκτώβριο του 2010 μετά τη Σύνοδο στη Ντοβίλ, όπου οι αποφάσεις της συνάντησης εκείνης έθεσαν υπό αμφισβήτηση βασικές υποθέσεις του προγράμματος οικονομικής πολιτικής που ακολουθούσε η χώρα και είχαν ως αποτέλεσμα την αναστροφή της καθοδικής πορείας των επιτοκίων. Κάθε ανακοίνωση μετά από τις συναντήσεις ευρωπαίων ηγετών, όπως η χθεσινή, επηρεάζει τη στάση των αγορών, επηρεάζει και την προσπάθεια που κάνει η χώρα μας. Η κρίση στην Ευρώπη δεν έχει εύκολη ανάγνωση. Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του ευρώ έχει δομικές αδυναμίες. Αυτές είχαν καταγραφεί από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τότε είχε γίνει αναφορά στην έλλειψη μίας κεντρικής τράπεζας ως ύστατο καταφύγιο δανεισμού. Σήμερα κατά πολλούς αυτή η έλλειψη τροφοδοτεί την κρίση χρέους στην Ευρώπη.
Τότε είχε γίνει αναφορά στην έλλειψη ενός ομοσπονδιακού αναδιανεμητικού μηχανισμού στο πλαίσιο της ευρωζώνης για να στηρίζονται χώρες σε ύφεση. Σήμερα χώρες με ελλείμματα όπως η Ελλάδα δεν έχουν εργαλείο πολιτικής για να παλέψουν την ύφεση.
Τότε είχε γίνει αναφορά στην ανάγκη ύπαρξης ενός ενιαίου πλαισίου εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα. Σήμερα γίνεται αναφορά στην αδυναμία του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος παρά τις διορθωτικές κινήσεις που έγιναν στην εποπτεία του.
Τώρα μέσα στο σκηνικό της κρίσης έχουν αναδυθεί εντονότερα και οι επιμέρους ανταγωνισμοί και στρατηγικές επιδιώξεις κρατών με μεγαλύτερο ειδικό βάρος που επηρεάζουν κάθε πρωτοβουλία και διαπραγμάτευση με βάση τις δικές τους προτεραιότητες. Και όλα αυτά σε βάρος των κοινοτικών θεσμών.
Το μέγεθος της κρίσης δοκιμάζει θεσμούς και επιλογές της μεταπολεμικής Ευρώπης. Κυβερνήσεις υπό το βάρος των αποφάσεων και των δύσκολων επιλογών που πρέπει να κάνουν για να ξεπεράσουν τις επιθέσεις των αγορών καταρρέουν. Το πολιτικό τοπίο στην Ευρώπη αναδιατάσσεται. Επιλογές που αφορούν την αρχιτεκτονική των ευρωπαϊκών ασφαλιστικών συστημάτων και του κράτους πρόνοιας αμφισβητούνται ανατρέποντας με βίαιο τρόπο βεβαιότητες δεκαετιών.
Το επόμενο διάστημα θα είναι κρίσιμο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πιστεύω ότι στο τέλος θα δούμε τα πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια για μια συνολική έξοδο από την κρίση. Σ’ αυτό το ασταθές διεθνές περιβάλλον ο προϋπολογισμός του 2012 έχει δύο βασικές στοχεύσεις. Τη συνέχεια σε δημοσιονομική προσαρμογή και την επιστροφή σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Πρέπει να θέσουμε σε έλεγχο την δυναμική του χρέους και των ελλειμμάτων που το τροφοδοτούν. Η επιτυχής ολοκλήρωση της συμφωνίας ανταλλαγής των ομολόγων θα δώσει πολύτιμη ανάσα στους φορολογούμενους, θα διευκολύνει την επίτευξη του στόχου του ελλείμματος. Εξίσου σημαντικός στόχος είναι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ύψους 1,1% του ΑΕΠ για το 2012. Αυτός ο στόχος διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για να απεξαρτηθούμε ως χώρα από το δανεισμό.
Με την επίτευξη αυτών των στόχων θα έχουμε δημιουργήσει ένα δημοσιονομικό περιβάλλον με μικρότερες αβεβαιότητες και κινδύνους για να μπορέσει επιτέλους η χώρα μας να κινηθεί στην επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων, που αποτελούν και το μεγάλο ζητούμενο προκειμένου να μπορούμε ξανά να δημιουργούμε θέσεις εργασίας και να εξασφαλίζουμε εισοδήματα για τους πολίτες.
Έχει γίνει πολύ συζήτηση για τη δημοσιονομική προσπάθεια που ακολουθεί η χώρα, τα χαρακτηριστικά της, καθώς επίσης και τη σχέση της με την οικονομική δραστηριότητα. Θα συνοψίσω τις κριτικές επισημάνσεις που διατυπώνονται στη δημόσια συζήτηση για να δώσω την ευκαιρία να ακουστούν και ορισμένες απαντήσεις από τη μεριά της Κυβέρνησης. Ειπώθηκε ότι έπρεπε το 2010, αλλά και τώρα να επιδιώξουμε κατά τη συζήτηση με τη νέα δανειακή σύμβαση μια πιο αργή δημοσιονομική προσαρμογή. Το επιχείρημα αυτό έχει μια οικονομική λογική, ωστόσο παραγνωρίζει, πρώτον, ότι το χρηματοδοτικό κενό το καλύπτουν οι δανειστές, άρα μεγαλύτερη διάρκεια προσαρμογής στη συμφωνία του 2010 προϋπέθετε και περισσότερο από 110 δισεκατομμύρια.
Αυτό βέβαια μπορούμε να το δούμε τώρα, καθώς όλοι μαζί θα συζητήσουμε τη νέα δανειακή σύμβαση. Βέβαια αυτό εξυπακούεται ότι προϋποθέτει τη διάθεση ενός ποσού μεγαλύτερου απ’ αυτό που αποφάσισαν οι Ευρωπαίοι ηγέτες για τα 130 δισεκατομμύρια. Αν όμως τα τρία κόμματα τα οποία στηρίζουν την κυβέρνηση του Λουκά Παπαδήμου κρίνουν ότι είναι ένα από τα θέματα που πρέπει να θέσουμε στη νέα συζήτηση για τη νέα δανειακή σύμβαση, ώστε να πετύχουμε πιο αργή δημοσιονομική προσαρμογή, ελάτε όλοι μαζί να το θέσουμε. Δεύτερον, παραγνωρίζει η άποψη αυτή την επίπτωση που θα είχε στο χρέος μια πιο αργή δημοσιονομική προσαρμογή. Διότι όσο πιο αργή είναι η δημοσιονομική προσαρμογή, τόσο περισσότερο συνεχίζει να αυξάνεται αντί να μειώνεται το χρέος. Και τέλος παραγνωρίζει τις επιπτώσεις στην αξιοπιστία. Διότι μια χώρα με μειωμένη αξιοπιστία δεν έχει τη δυνατότητα να διεκδικήσει την αναγκαιότητα μιας πιο αργής δημοσιονομικής προσαρμογής.
Έχει επιπλέον υποστηριχτεί, ότι ο στόχος θα έπρεπε να τεθεί, όχι σε όρους ελλείμματος γενικής κυβέρνησης, αλλά σε όρους διαρθρωτικού ελλείμματος. Και αυτή η άποψη έχει μια οικονομική λογική. Όμως εκείνο το οποίο βλέπουμε είναι, ότι καθ’ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 2000, τα διαρθρωτικά ελλείμματα της χώρας αυξάνονταν, με αποτέλεσμα το 2009 το διαρθρωτικό έλλειμμα να ισούται με το έλλειμμα της γενικής κυβέρνησης. Άρα πρακτικά, η προσπάθεια την οποία έπρεπε να κάνει ούτως ή άλλως η χώρα, θα ξεκινούσε από την προσπάθεια να μειώσει ένα πάρα πολύ μεγάλο διαρθρωτικό έλλειμμα. Και θέλω επίσης να επισημάνω ότι σε συνθήκες μεγάλων διακυμάνσεων και υψηλής αβεβαιότητας είναι πάρα πολύ δύσκολο να κάνουμε διάκριση, μεταξύ του κυκλικού ελλείμματος και του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης.
Διατυπώθηκε και μια κριτική ως προς το μίγμα της ακολουθούμενης πολιτικής. Υποστηρίζεται ότι με βάση και την διεθνή εμπειρία, θα έπρεπε το βάρος της προσπάθειας να δοθεί, στη μείωση των δαπανών κατά τα 2/3 και στην αύξηση των εσόδων κατά 1/3. Έχω καταθέσει την άποψή μου, ότι στη περίπτωση της Ελλάδας το πρόβλημα έγκειται και στις δαπάνες, αλλά και στα φορολογικά και ασφαλιστικά έσοδα της χώρας που υπολείπονται από το μέσο όρο της Ευρώπης. Ξανακαταθέτω τα στοιχεία που υποδεικνύουν σε μεγάλο βαθμό πού θα πρέπει να στραφούμε στο επόμενο διάστημα για να πετύχουμε μείωση των ελλειμμάτων.
Ο Προϋπολογισμός που κατατέθηκε από τον Αντιπρόεδρο και Υπουργό Οικονομικών της Κυβέρνησης, είναι ο πρώτος Προϋπολογισμός γενικής κυβέρνησης, από την ημέρα ένταξης της χώρας μας στην ΟΝΕ. Μας δίνει λοιπόν τη δυνατότητα για πρώτη φορά, να έχουμε μια εποπτεία επί των δαπανών, αλλά και επί των εσόδων, σε επίπεδο γενικής κυβέρνησης και να κάνουμε μια ουσιαστική συζήτηση, για το περιεχόμενο της δημοσιονομικής προσαρμογής, για το μίγμα. Πιστεύω, ότι όλοι σ’ αυτή την αίθουσα θέλουμε και πρέπει να εργαστούμε για να βγει η χώρα το συντομότερο δυνατό από την κρίση. Τώρα έχουμε τη δυνατότητα ως μια ισχυρή κυβέρνηση ευρύτερης συνεργασίας και νέο φορολογικό νόμο να καταθέσουμε, αλλά και στις συζητήσεις για την νέα δανειακή σύμβαση, να καταθέσουμε προτάσεις για ένα αποτελεσματικότερο μίγμα πολιτικής.
Εκτιμώ όμως, ότι τα περιθώρια για εξοικονομήσεις από τις δαπάνες δεν είναι απεριόριστα, όπως προκύπτει και από το επικαιροποιημένο μεσοπρόθεσμο πλαίσιο δημοσιονομικής στρατηγικής το οποίο και καταθέτω. Και επιπλέον, απευθύνομαι πλέον προς όλους τους συναδέλφους, που έχουν κάνει συστάσεις ως προς το ζήτημα αυτό, θα πρέπει να γίνουν σαφείς υποδείξεις από πού θα προέλθουν αυτές οι περικοπές. Και το επισημαίνω αυτό γιατί πολλοί συνάδελφοι από την αξιωματική αντιπολίτευση, δεν έχουν ακόμα απαντήσει πώς ακριβώς κατάφερε ως κυβέρνηση να αυξήσει στην 5ετία από το 2004 έως το 2009 τις πρωτογενείς δαπάνες από τα 36 δις στα 58 δις Ευρώ.
Το λέω αυτό, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, γιατί βλέπω τα μεγάλα προβλήματα που δημιουργούνται από τη περικοπή των δαπανών σε όλους τους τομείς της γενικής κυβέρνησης. Και έχω απευθύνει πολλές φορές έκκληση, προς όλα τα κόμματα που εκπροσωπούνται στη Βουλή, ότι οι προτάσεις τους για ένα διαφορετικό μίγμα πολιτικής, μπορούν κάλλιστα να κατατεθούν στην ομάδα του Γενικού Λογιστηρίου η οποία ασχολήθηκε με την κατάθεση και την εκπόνηση του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού προγράμματος και να αξιολογηθούν.
Λαμβάνοντας υπόψη τα δημοσιονομικά δεδομένα, υποστηρίζω ότι χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για τις υποχρεώσεις που θα αναλάβει ο Προϋπολογισμός σε βάθος χρόνου, ως προς την στήριξη που θα παρέχει στα ασφαλιστικά Ταμεία και ειδικότερα στα Ταμεία Υγείας. Ένας χώρος στον οποίον θα μπορούσαν να γίνουν πάρα πολλές προσαρμογές, χωρίς να υποβαθμιστούν οι υπηρεσίες υγείας που απολαμβάνουν οι ασφαλισμένοι.
Χρειάζεται ένα νέο συμβόλαιο για τις επιδόσεις των υποτομέων της γενικής κυβέρνησης, όπως είναι οι ΟΤΑ, όπως είναι οι ΔΕΚΟ, όπως είναι τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. Σ’ αυτή την προσπάθεια θα πρέπει να συνεισφέρουν όλοι, ανάλογα με τις δυνάμεις τους.
Διατυπώθηκε η άποψη ότι η δημοσιονομική προσαρμογή ευθύνεται για την ύφεση. Η αλήθεια είναι ότι η ύφεση προϋπήρχε της δημοσιονομικής προσαρμογής. Όπως επίσης αλήθεια είναι, ότι όταν αυξάνεις φόρους και κόβεις δαπάνες, μειώνεις την ζήτηση αλλά και το ΑΕΠ. Η πείρα της περιόδου 2007-2009 στην Ελλάδα έδειξε, ότι η αύξηση των ελλειμμάτων δεν οδήγησε σε ανάσχεση της ύφεσης. Δεν πρόκειται να υποκύψω στην άποψη που μιλά για αρνητικούς δημοσιονομικούς πολλαπλασιαστές. Δεν γοητεύτηκα από την τεχνική αρτιότητα του Ρικαρδιανού ισοδύναμου ως φοιτητής και βέβαια δεν προτίθεμαι να υποχωρήσω ως αναπληρωτής Υπουργός των Οικονομικών. Αλλά καταγράφω μια πραγματικότητα την οποία δεν μπορούμε να αγνοήσουμε. Όπως επίσης και το γεγονός ότι οι πόροι που χρειάζεσαι για να συντηρήσεις τα ελλείμματα, προκειμένου να ανασχέσεις την ύφεση, δεν είναι διαθέσιμα όταν δεν έχεις πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.
Μια άλλη κριτική εστιάζει σε βασικές υποθέσεις που ενσωματώνει ο Προϋπολογισμός. Η πρώτη αφορά τον ρυθμό ανάπτυξης και την εκτίμηση για την ανεργία. Μεγέθη καθοριστικά, τόσο για τα έσοδα, όσο και για τα ασφαλιστικά έσοδα.
Δεν στέκομαι στο βήμα αυτό για να ισχυριστώ, ότι αυτή η υπόθεση που ενσωματώνεται στον Προϋπολογισμό για ύφεση 2,8% είναι η μόνη σωστή. Αν κάτι μάθαμε από την διεθνή εμπειρία, είναι ότι σε συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας ακόμα και τα καλύτερα μακροοικονομικά μοντέλα χάνουν την προβλεπτική τους ικανότητα. Έχω δει πολλές προβλέψεις, αυστηρότερες από αυτή του Προϋπολογισμού και αρκετές που συμπίπτουν ή είναι λίγο καλύτερες. Εκτιμώ, όμως, ότι το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από όλους εμάς, αλλά και από τις επιλογές τις οποίες θα κάνουμε. Και έχουμε ευθύνη, να εργαστούμε σκληρά, για να επιβεβαιωθεί αυτή η εκτίμηση, ο καθένας βέβαια από την θέση ευθύνης του.
Υπάρχει και η υπόθεση για την μείωση του χρέους και των πληρωμών για τόκους. Είναι ευθύνη της κυβέρνησης συνεργασίας, του Πρωθυπουργού Λουκά Παπαδήμου, να υλοποιήσει τις αποφάσεις της 26ης Οκτωβρίου που απαλλάσσουν την χώρα και τους φορολογούμενους από ένα σημαντικό βάρος.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι για πρώτη φορά η χώρα μας μετά τη μεταπολίτευση γνώρισε μια τόσο μακρά περίοδο ευημερίας χωρίς πόλεμο, χωρίς πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αναστατώσεις.
Υπάρχουν γενιές Ελλήνων σήμερα που γνώρισαν την κρίση μόνο μέσα από τις διηγήσεις των παππούδων και των γιαγιάδων. Η σημερινή κρίση ανέτρεψε με βίαιο τρόπο όλες τις βεβαιότητες και τις ισορροπίες της μεταπολίτευσης. Ανέτρεψε οικογενειακούς προγραμματισμούς. Οδηγεί συμπολίτες μας στην ανεργία. Ο φόβος για την επόμενη ημέρα κυριαρχεί στη σκέψη και καθορίζει στάσεις και επιλογές. Όλα αυτά τα στοιχεία συνδιαμορφώνουν ένα κοινωνικό τοπίο, που μπορεί ανά πάσα στιγμή να οδηγήσει τη χώρα σε ανεξέλεγκτη πορεία.
Η ιστορία έχει δείξει ότι σε τέτοιες συνθήκες ο ανορθολογισμός κερδίζει έδαφος σε βάρος του ορθού λόγου. Ακραίες απόψεις και θεωρίες συνωμοσίας βρίσκουν πρόσφορο έδαφος μεταξύ των απογοητευμένων πολιτών, γιατί το πολιτικό σύστημα της χώρας είτε δεν κατάφερε είτε ευθύνεται να προστατέψει τις κατακτήσεις και τις βεβαιότητες. Σε αυτές τις συνθήκες οι πολιτικοί καλούνται να πάρουν μεγάλες και δύσκολες αποφάσεις. Οφείλουν να αντιστοιχίσουν τα όσα λένε όχι μόνο με τα όσα πράττουν αλλά και με τις δυνατότητες που υπάρχουν. Σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες για την κοινωνία οι πολιτικοί θα πρέπει να στοχαστούν πάνω στους στίχους «μου αρέσει να μη λέω πολλά, μου αρέσει να κοιτάω ψηλά».
Καταφέραμε αυτό το διάστημα να αποφύγουμε το χειρότερο. Να μην οδηγηθεί η χώρα σε στάση πληρωμών και καθολική χρεοκοπία και αυτό είναι η μεγαλύτερη νίκη αλλά ποτέ δεν θα μάθουμε τι ακριβώς θα σήμαινε για τον κάθε πολίτη για την κάθε ελληνική οικογένεια εάν δεν καταφέρναμε να αποφύγουμε τη χρεοκοπία.
Όμως παρά τις προσπάθειες που καταβάλλαμε δεν καταφέραμε να αποτρέψουμε την απώλεια εισοδημάτων και οφείλουμε να ζητήσουμε συγνώμη από αυτούς που χάσανε εισοδήματα. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλαμε, δεν καταφέραμε να συγκρατήσουμε την ανεργία και οφείλουμε να ζητήσουμε συγνώμη από αυτούς που χάσανε τη δουλειά τους.
Αναγνωρίζω πόσο δύσκολο είναι για δύο αδέρφια να σπουδάζουν με 400 ευρώ που τους στέλνει η οικογένειά τους και έχουμε ευθύνη να κάνουμε ότι είναι απαραίτητο για να συνεχίσουν τις σπουδές τους με ασφάλεια.
Αντιλαμβάνομαι την κατάσταση μιας μητέρας απλήρωτης για 5 μήνες που ψάχνει απεγνωσμένα μεταξύ φίλων αξιοπρεπή ενδυμασία για να πάει σε μια συνέντευξη. Είναι δική μας ευθύνη να διασφαλίσουμε το δικαίωμα για μια θέση εργασίας όπου θα αμείβεται για όλο το χρόνο εργασίας.
Κατανοώ πόσο δύσκολο είναι για τον επιχειρηματία να βλέπει την επιχείρησή του μέρα με την ημέρα να χάνει πελάτες. Έχουμε ευθύνη ως κυβέρνηση να εργαστούμε για την υλοποίηση των συμφωνιών της 26ης Οκτωβρίου που θα οδηγήσουν σε μια αναστροφή του κλίματος, θα επαναφέρουν ρευστότητα στην οικονομία, θα διαμορφώσουν ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την επιχειρηματικότητα.
Συναισθάνομαι πόσο απογοητευμένοι είναι οι νέοι άνθρωποι που ετοιμάζονται να φύγουν στο εξωτερικό. Τους καλώ να δώσουμε μαζί τη μάχη. Τους καλώ να μη φύγουν από τη χώρα γιατί αυτή τη στιγμή η χώρα τους έχει ανάγκη περισσότερο από κάθε άλλη φορά.
Οφείλουμε να είμαστε ειλικρινείς απέναντι σε όλους τους Έλληνες και τις Ελληνίδες και από τη θέση ευθύνης που κατέχουμε να τους πούμε ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις για τη μείωση των ελλειμμάτων και την επιστροφή στην ανάπτυξη. Ότι θα χρειαστεί να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια όχι μόνο για εμάς αλλά και για τα παιδιά μας που δεν έχουν καμία ευθύνη να συμμετάσχουν τόσο άνισα στην κατανομή των βαρών που τους κληροδότησε το παρελθόν.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι σας καλώ να ψηφίσετε τον προϋπολογισμό αυτό όχι ως λύση ανάγκης, όχι από υποχρέωση αλλά από συνειδητή επιλογή για τη δυνατότητα που παρέχει στη χώρα να βγει από την κρίση.
