ΟΜΙΛΙΑ
ΒΑΣΙΛΗ ΓΙΟΥΜΑΤΖΙΔΗ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ
ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
«ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ»
ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Κυρίες και κύριοι Συνάδερφοι,
Συζητάμε σήμερα, το συγκεκριμένο σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Περιβάλλοντος, που τιτλοφορείται «Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις», με το οποίο επιχειρείται να θεσμοθετηθεί ένα αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας και διαχείρισης της βιοποικιλότητας.
Η βιοποικιλότητα είναι η ποικιλομορφία της ζωής στη γη. Συνιστάται σε ποικιλία γονιδίων, ποικιλία ειδών και ποικιλία ολόκληρων οικοσυστημάτων. Η βιοποικιλότητα επηρεάζει το φυσικό περιβάλλον και επηρεαζόμενη από αυτό, δημιουργεί σύνθετα οικοσυστήματα τα οποία παρέχουν ζωτική στήριξη σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου.
Η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα παρέχουν ζωτικής σημασίας αγαθά και υπηρεσίες από τα οποία εξαρτιόμαστε. Η κοινωνία αντλεί άφθονα και πολύτιμα για τη ζωή οφέλη από τα οικοσυστημικά αγαθά και υπηρεσίες, μεταξύ των οποίων οι πρώτες ύλες, ο καθορισμός του αέρα και των υδάτων, ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής. Τα υγιή οικοσυστήματα αποτελούν τη βάση της συνολικής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστική μας ευμάρειας και επένδυση της ζωής στον πλανήτη και η συμβολή τους αυτή πρέπει να γίνει άμεσα αντιληπτή. Οι ανησυχητικοί ρυθμοί μείωσης της βιοποικιλότητας με την απώλεια διαφορετικών γονιδιακών συνδυασμών, ειδών, οικοσυστημάτων, πολιτισμών που χάνονται αντιπροσωπεύουν ένα αναξιοποίητο πλούτο ευκαιριών και συρρικνώνουν τις δυνατότητές μας για βιώσιμη ανάπτυξη. Έχει υπολογισθεί ότι ο σημερινός ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας, είναι χίλιες φορές υψηλότερος από τον ρυθμό εξαφάνισης των ειδών πριν από τη βιομηχανική επανάσταση. Τα αποτελέσματα της Έκθεσης της Διεθνούς Ένωσης για την Διατήρηση της Φύσης είναι απογοητευτικά, καθώς όλοι οι στόχοι για διατήρηση της παγκόσμιας χλωρίδας και πανίδας που είχαν τεθεί παγκοσμίως, έχουν αποτύχει. Μάλιστα η αξιολόγηση των οικοσυστημάτων επ’ ευκαιρία της χιλιετίας, είχε αποκαλύψει ότι τα ευρωπαϊκά οικοσυστήματα έχουν επηρεασθεί πολύ περισσότερο από τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, απ’ ό,τι στον υπόλοιπο πλανήτη. Η κόκκινη λίστα της διεθνούς ένωσης, που θεωρείται η πιο αντιπροσωπευτική, μας ενημερώνει ότι διατρέχουν άμεσο κίνδυνο 17.291 από τα συνολικά 47.677 είδη που έχουν αξιολογηθεί μέχρι σήμερα, τη στιγμή που το σύνολο των καταγεγραμμένων ειδών του πλανήτη μας φτάνει στα 2.000.000 περίπου είδη. Υγρότοποι, νησίδες, εύκρατα δάση, κοραλλιογενείς ύφαλοι, οικοσυστήματα, αντιμετωπίζουν πιέσεις συρρίκνωσης. Κάθε ώρα 4 είδη εξαφανίζονται για πάντα, ενώ οι στατιστικές αναφέρουν ότι κάθε λεπτό που περνά, 20 εκτάρια δάσους χάνονται. Με μια εξαφάνιση ειδών 100 φορές πιο γρήγορη από αυτήν που καταδεικνύουν οι έρευνες σε προϊστορικά απολιθώματα και με τις μελλοντικές εκτιμήσεις που προβλέπουν επιτάχυνση της τάσης αυτής, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι μια νέα οικολογική γενοκτονία προκύπτει.
Σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες η απώλεια της βιοποικιλότητας οφείλεται στις πιέσεις, που δέχεται αυτή από ανθρωπογενείς διαταραχές στα οικοσυστήματα. Οι μηχανισμοί που επιτρέπουν τη βιοποικιλότητα να χάνεται διαφέρουν σύμφωνα με τον οικότοπο, την γεωγραφία, το είδος της πίεσης (δηλαδή, η υπερεκμετάλλευση της άγριας πανίδας, ή την μετατροπή των οικοτόπων, το οικονομικό πλαίσιο εντός του κράτους της βιοποικιλότητας, τις εμπορικές τάσεις, το είδος της διαχείρισης, κτλ.
Οι μεγάλες, όμως και άμεσες αιτίες της απώλειας της βιοποικιλότητας προέρχονται κυρίως από την αλλαγή της χρήσης γης και τη μετατροπή των οικοτόπων σε άλλες χρήσεις. Σημαντικό, εξίσου, ρόλο διαδραματίζουν η ρύπανση, η μη βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων, η αλλαγή του κλίματος και η διείσδυση ξενικών ειδών.
Οι αιτίες αυτές καταδεικνύουν την ανεπάρκεια της διαχείρισης, τη λήψη ακατάλληλων αποφάσεων και την δυσλειτουργία των θεσμών. Η έλλειψη επαρκούς γνώσης και κατανόησης των διεργασιών των οικοσυστημάτων που διατηρούν την βιοποικιλότητα και την παροχή υπηρεσιών οικοσυστήματος είναι διάχυτη σε όλες τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στα οικοσυστήματα.
Εκ των ανωτέρω καθίσταται επιτακτική η διαφύλαξη της βιοποικιλότητας μας. Ως εκ τούτο πρέπει να εφαρμοστεί ένα νέο αποτελεσματικό πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας, που το παρόν νομοσχέδιο φιλοδοξεί να φέρει.
Όταν, μάλιστα , η χώρα μας αποτελεί το θησαυροφυλάκιο της βιοποικιλότητας της Ευρώπης. Έχει ένα σπάνιο βιολογικό πλούτο, απόρροια της γεωγραφικής της θέσης, της γεωλογικής της εξέλιξης και του γεωφυσικού της αναγλύφου. Διαθέτει μεταξύ άλλων 6.000 είδη φυτών, περίπου 30.000 είδη ζώων, 447 είδη πουλιών και 115 είδη θηλαστικών, 32 από τα πιο σημαντικά δάση της Μεσογείου και 10 υγρότοπους διεθνούς σημασίας. Περιλαμβάνει επίσης, μεγάλο αριθμό ενδημικών ειδών χλωρίδας και πανίδας που απαντώνται μόνο στη χώρα μας. Επίσης, στο σύνολο της έκτασης της χώρας μας, περίπου το 20% καλύπτεται από δασικές εκτάσεις, άλλο τόσο από δάση και περίπου το 13% από χορτολιβαδικές εκτάσεις, ενώ, στις προστατευόμενες περιοχές στην Ελλάδα φιλοξενούνται 85 οικότοποι κοινοτικού ενδιαφέροντος από τους συνολικά 189 που έχει η Ε.Ε..
Δυστυχώς, όμως, το φυσικό μας κεφάλαιο υποβαθμίζεται διαρκώς. Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας, 29 είδη θηλαστικών και 171 σπονδυλόζωων απειλούνται με εξαφάνιση, κυρίως ψάρια του γλυκού νερού και αμφίβια και είναι πιθανόν να εξαφανιστούν στο μέλλον, ενώ το κόκκινο βιβλίο των σπάνιων και απειλούμενων φυτών της Ελλάδας, εμφανίζει 818 είδη πανίδας τα οποία είναι σπάνια, τρωτά, αφανισθέντα ή κινδυνεύοντα.
Ο κίνδυνος καταστροφής της βιοποικιλότητας, λοιπόν, είναι ορατός, αφού μέχρι και σήμερα δεν έχουμε θωρακίσει τον πλούτο μας. Η προστασία της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα, όπως και κάθε πολιτική που αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος, χαρακτηρίζεται από την εφαρμογή των συμφωνιών που απορρέουν από την αντίστοιχη πολιτική της Ε.Ε., που δεσμεύει τα κράτη - μέλη της με τα απειλούμενα πρόστιμα και παραπομπές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Μια πολιτική που τη βιώσαμε με τις παράνομες χωματερές και τους ΧΥΤΑ, με τον Κουρουπητό και τον Ασωπό, μια αποσπασματική πολιτική χωρίς στόχους και οράματα, χωρίς αρχή και τέλος. Μια πολιτική που εφαρμόζεται με μεγάλες καθυστερήσεις και κυριολεκτικά, στο παρά πέντε πριν την καταβολή τσουχτερών προστίμων. Ακόμη, όμως και με την απειλή κυρώσεων, η ελληνική πολιτική που αφορά τη βιοποικιλότητα και τους βιοτόπους, υπολείπεται μέχρι σήμερα σοβαρά από την έστω και σε μικρό ποσοστό επίτευξη των στόχων της αντίστοιχης νομοθεσίας της Ε.Ε., καθώς η ισχύουσα νομοθεσία με σημαντικότερο το νόμο πλαίσιο 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος», δεν καλύπτει την ανάγκη για ολοκληρωμένη προστασία του βιολογικού πλούτου.
Ήδη από το 2002, η Ε.Ε. αρχικά και η Παγκόσμια Διάσκεψη του Γιοχάνεσμπουργκ υιοθέτησαν μέτρα και έθεσαν στόχους για την ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας εμείς έπρεπε να φθάσουμε έως το 2011. Και όταν φθάσαμε το 2009 και κατετέθη για διαβούλευση νομοσχέδιο από το ΥΠΕΧΩΔΕ με την ονομασία η εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα δεν προχώρησε μέχρι σήμερα. Βέβαια, είχε προηγηθεί η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος, που έλεγε ότι, οι στόχοι που θέσαμε για το 2010 δεν είναι εφικτοί. Κατατέθηκε προς διαβούλευση στις 4 Φεβρουαρίου του 2009 στο τότε νομοσχέδιο δίνοντας προθεσμία σε φορείς και οργανώσεις να καταθέσουν προτάσεις μέχρι 31.5.2009. Δυστυχώς, μέχρι τις εκλογές δεν έγινε τίποτα.
Η κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. αμέσως μετά την εκλογή της ψήφισε νόμο για τις Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τα Δάση και ενέταξε 67 ακόμη περιοχές στο Δίκτυο Natura 2000, θεσμοθέτησε 43 νέες «Ζώνες Ειδικής Προστασίας» (ΖΕΠ) για τα πουλιά. Για την Ελλάδα, μια από τις πλουσιότερες χώρες της Ευρώπης από πλευράς φυσικού περιβάλλοντος, το Δίκτυο αυτό δεν αφορά μόνο την περιβαλλοντική προστασία, αλλά αποτελεί και ευκαιρία ανάπτυξης αυτών των περιοχών. Η προσθήκη των νέων αυτών περιοχών αυξάνει την έκταση του ελληνικού δικτύου «Natura 2000» κατά 6,2%, με αποτέλεσμα αυτό να φτάνει σήμερα περίπου το 25% της ελληνικής επικράτειας. Η λήψη της σχετικής απόφασης του υπουργείου Περιβάλλοντος για τη θεσμοθέτηση Ζωνών ενισχύθηκε από την καταδικαστική απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και την πρόσφατη προειδοποιητική επιστολή της Επιτροπής για την επιβολή προστίμου στην Ελλάδα, λόγω των έως πρόσφατα σημαντικών ελλείψεων στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας. Το θετικό αυτό βήμα ωστόσο δεν θα φέρει αξιοσημείωτη αλλαγή για την κατάσταση διατήρησης των πουλιών και της βιοποικιλότητας της Ελλάδας εάν δεν συνοδευτεί από επαρκή μέτρα προστασίας και διαχείρισης των ΖΕΠ κάτι που δρομολογεί το εν λόγω νομοσχέδιο.
Με το παρόν, λοιπόν, ερχόμαστε, με ένα καινούργιο νομοσχέδιο που στην ουσία, αποτελεί νόμο πιέσεων με διαδικασία, την οποία επεξεργάζεται το Υπουργείο πάνω από 7 μήνες. Με δημόσια διαβούλευση διήρκεσε από τις 5 έως τις 12 Ιουλίου 2010. Τι έρχεται να φέρει σήμερα αυτό το νομοσχέδιο? Με αυτό το νομοσχέδιο
1) διαμορφώνεται ένα νέο πλαίσιο προστασίας της βιοποικιλότητας,
2) επανακαθορίζεται το Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων Περιοχών και
3) εκτός από τον χαρακτηρισμό των προστατευόμενων βιοτόπων στα διάφορα επίπεδα προστασίας, για πρώτη φορά δίνεται η δυνατότητα χαρακτηρισμού σημαντικών περιοχών ως θαλάσσια καταφύγια ή προστατευόμενα θαλάσσια τοπία.
4) Προβλέπονται επίσης σχέδια διαχείρισης και στη συνέχεια σχέδια δράσης για τα είδη που είναι απειλούμενα, προστατευόμενα από Διεθνείς Συμβάσεις, την ελληνική και κοινοτική νομοθεσία.
5) Επιπλέον το σχ. νόμου τροποποιεί πεδία του θεμελιώδη νόμου για το Περιβάλλον 1650/1986 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ Α΄ 160/15-16.10.1986), που εφαρμόστηκε στην πράξη, μόνο εν’ μέρει και που είκοσι τέσσερα χρόνια μετά χρειάζεται επικαιροποίηση. Ωστόσο το παρόν σχέδιο νόμου δεν διατυπώνει μόνο τροποποιήσεις στην ισχύουσα νομοθεσία, αλλά θέτει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για τη θεσμική προστασία και διαχείριση της βιοποικιλότητας σε μία βιώσιμη και «πράσινη» οικονομία. Στόχος είναι η δημιουργία ενός συστήματος οικονομικής ενίσχυσης δραστηριοτήτων που δεν παραβιάζουν τη φύση, όπως ο αγροτουρισμός, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία.
Η διαδικασία της ευαισθητοποίησης για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία της βιοποικιλότητας είναι ήδη σε εξέλιξη στην Ευρώπη. Οι αγορές αποτιμούν και πληρώνουν την αξία από τα οφέλη των οικοσυστημάτων. Οι πληρωμές που καταβάλλονται για τις υπηρεσίες οικοσυστήματος μπορούν να οδηγήσουν στην καλύτερη αξιοποίηση του φυσικού κεφαλαίου. Για παράδειγμα στην Nagoya της Ιαπωνίας ένα σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων ανάπτυξης υποχρεώνει τους επιμέρους φορείς ανάπτυξης που υπερβαίνουν τα προβλεπόμενα όρια για τα κτίρια μεγάλου ύψους να αντισταθμίζουν τις επιπτώσεις με την διαφύλαξη περιοχών στις παραδοσιακές αγροτικές περιοχές της Ιαπωνίας. Εξασφαλίζοντας ότι η αξία της φύσης, των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας προωθείται, θα δημιουργήσει μια παγκόσμια πλατφόρμα για την περαιτέρω ανάπτυξη των λύσεων.
Η εκπαίδευση για τη σημασία της βιοποικιλότητας είναι μια λύση που θα πρέπει να επιδιωχτεί, για να γίνει συνείδηση μας η διαφύλαξη της. Η διδασκαλία της επόμενης γενιάς σχετικά με τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων, το οικολογικό αποτύπωμα είναι αναγκαίες για να υλοποιηθούν οι ενέργειες που απαιτούνται για
σταματήσει η απώλεια της βιοποικιλότητας σήμερα και στο μέλλον. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση απαιτεί επαρκή χρηματοδότηση της εκπαίδευσης.
Κλείνοντας, θα ήθελα να σημειώσω, ότι στα πλαίσια της Συνθήκης για τη Βιολογική Ποικιλότητα οι παγκόσμιοι ηγέτες που συμμετείχαν στη Διάσκεψη Κορυφής για την Αειφόρο Ανάπτυξη στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002, δεσμεύτηκαν να «μειώσουν σημαντικά την απώλεια βιοποικιλότητας έως το 2010». Το 2010 ανακηρύχθηκε έτος ¨Βιοποικιλότητας». Αυτό, μου προξενεί δέος, μιας και ειδικά η ανακήρυξη του 2010 ως έτος βιοποικιλότητας, σημαίνει, πρώτον, ότι η έννοια έχει εγκαθιδρυθεί στη συλλογική συνείδηση ως κρίσιμης σημασίας για την ανθρωπότητα, αλλά ταυτόχρονα, η φυσική κατάσταση στον πλανήτη απέχει αισθητά των στόχων που η περιβαλλοντική πολιτική έχει θέσει. Ο αριθμός και η ποικιλία των ειδών που περιλαμβάνονται στους καταλόγους απειλούμενων ειδών συνεχίζει να αυξάνεται, παρά τις παγκόσμιες προσπάθειες για προστασία της βιοποικιλότητας. Η ΕΕ καλείται πλέον να αναθεωρήσει τους στόχους της και να αξιολογήσει γιατί δεν πέτυχε το στόχο που είχε θέσει. Ήρθε, η ώρα, όμως και σε εθνικό επίπεδο να θέσουμε τις βάσεις για τη διαφύλαξη του φυσικού μας πλούτου και κατ’ επέκταση της ίδιας της ύπαρξής μας.
