Αναγκαία η καταγραφή και η προστασία των γεωτόπων της Πατρίδας μας
ΠΡΩΤΟΛΟΓΙΑ
Καλησπέρα σας.
Όπως όλοι ξέρουμε, χθες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος και για όλους μας φυσικά είναι πρωταρχική αναγκαιότητα η προστασία του. Τι είναι, όμως, περιβάλλον; Εγώ θα απαντήσω και θα πω το οποίο έλεγε ο Αϊνστάιν: «Περιβάλλον είναι ό,τι δεν είμαι εγώ». Και με αυτήν την έννοια ο άνθρωπος, οι φυσικές δυνάμεις, βιοτικά και αβιοτικά χαρακτηριστικά και οι μεταξύ τους σχέσεις συμμετέχουν σε αυτό το οικοδόμημα το οποίο ονομάζουμε περιβάλλον.
Η Ελλάδα είναι μία από τις πρωτοπόρες χώρες στην ίδρυση του ευρωπαϊκού δικτύου γεωπάρκων, τα οποία πλέον εντάσσονται επίσημα από τον Νοέμβριο του 2015 κάτω από την αιγίδα της UNESCO. Πέντε περιοχές της Ελλάδας συγκαταλέγονται σε αυτά τα πάρκα, στα εκατόν είκοσι παγκόσμια γεω-πάρκα: το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου, ο Ψηλορείτης της Κρήτης, η περιοχή της Σητείας, ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου, το Εθνικό Πάρκο Χελμού-Βουραϊκού.
Η σημασία της αναγκαιότητας προστασίας του γεωπεριβάλλοντος δεν είναι επαρκώς κατανοητή, ούτε και ευρέως διαδεδομένη. Το θεσμικό πλαίσιο της προηγούμενης δεκαετίας έσπευσε να προστατεύσει το βιοτικό περιβάλλον, το οποίο κινδύνευε από την έντονη δραστηριότητα του ανθρώπου και λησμόνησε να ασχοληθεί με το βάθρο όλων των οικοσυστημάτων που είναι το έδαφος.
Σκοπός της ερώτησης είναι, κύριε Υπουργέ, ο έλεγχος της επάρκειας του θεσμικού πλαισίου και η ανάδειξη των ζητημάτων που προκύπτουν σε σχέση με την προστασία της γεωλογικής κληρονομίας τόσο σε γενικότερο όσο και σε ειδικότερο επίπεδο, ανάλογο των χωρικών παραδειγμάτων τα οποία περιγράφουν τις δυνατότητες και τις ανάγκες διαφορετικών περιοχών. Είναι δεδομένο βέβαια ότι θεωρούμε ότι το ενδιαφέρον του Υπουργείου είναι ύψιστο για τις συγκεκριμένες ενέργειες στον τομέα αυτό.
Τα υπάρχοντα θεσμικά μέτρα προστασίας των γεωτόπων βασίζονται στον ν. 3937/2011. Με τον νόμο αυτό πραγματοποιήθηκε ένα βήμα στην αποσαφήνιση των γεωπεριβαλλοντικών εννοιών και την αποσύνδεση της αξίας τους αμιγώς από την φιλοξενούμενη βιοποικιλότητα, αν και το συνολικό νομοθέτημα στοχεύει στη διατήρηση αυτής.
Ο εν λόγω νόμος του 2011 τροποποιώντας προηγούμενα άρθρα του ν. 1650/1986 κατηγοριοποίησε προστατευόμενες περιοχές με βάση αντίστοιχες κατηγορίες της Διεθνούς Ένωσης για την Προστασία της Φύσης.
Η ουσιαστική διαφορά είναι ότι στις πρόσφατες διατάξεις υπογραμμίζεται η αυταξία ενός σχηματισμού, η εγγενής γεωλογική και γεωμορφολογική αξία του, ανεξαρτήτως του εάν συμβάλλει στη διατήρηση φυσικών διεργασιών, στην προστασία φυσικών πόρων ή εάν έχει κάποια επιστημονική αξία.
Επίσης, για πρώτη φορά δίνεται ο ορισμός του γεώτοπου, ενώ στη διάταξη για τα προστατευόμενα τοπία αναφέρεται η έννοια του γεωπάρκου.
Το Σχέδιο Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα, που ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2014 έχει έναν χρονικό ορίζοντα μέχρι το 2020. Στις προτάσεις του σχετικά με την προστασία του τοπίου προστίθεται η αναγκαιότητα διατήρησης γεωτόπων και της βιολογικής ποικιλότητας.
Όμως, ολοκληρωμένη προστασία της γεωλογικής κληρονομιάς υπάρχει μόνο αναφορικά με την προστασία των αρχαιολογικών σπηλαίων βάσει του αρχαιολογικού νόμου.
Η εθνική νομοθεσία για τα υπόλοιπα σπήλαια, παλαιοντολογικά κατάλοιπα και λοιπές γεωμορφολογικές θέσεις είναι εξαιρετικά ελλιπής και καμμία υπηρεσία Υπουργείου ή περιφερειακή δεν αναλαμβάνει την προστασία τους.
Στις γεωμορφολογικές θέσεις εντάσσονται και αυτές που έχουν δημιουργηθεί από τον άνθρωπο, για παράδειγμα τα μεταλλεία, ενώ στον ν. 3937/2011 παρατηρούμε ότι είναι αναγκαίος ο διοικητικός χαρακτηρισμός των γεωτόπων με την περαίωση μιας σειράς εξαιρετικά χρονοβόρων ενεργειών. Δηλαδή, δεν υπάρχει δυνατότητα άμεσης ενεργοποίησης διαδικασιών προστασίας.
Με βάση αυτά, θέλουμε να ρωτήσουμε, κύριε Υπουργέ, πώς επιτυγχάνεται η άμεση προστασία των γεωτόπων και γεωλογικών σχηματισμών, όταν κινδυνεύουν από καταστροφή ή μειώνεται η αξία τους και σε τι κινήσεις πρόκειται να προχωρήσει το Υπουργείο στο εν λόγω θέμα προστασίας της γεωποικιλότητας.
Επίσης, ποιες υπηρεσίες έχουν την αρμοδιότητα σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο να επεμβαίνουν σε περιπτώσεις καταστροφής των γεωλογικών αυτών σχηματισμών.
ΔΕΥΤΕΡΟΛΟΓΙΑ
Κατ’ αρχάς, θεωρώ ότι υπάρχουν μια σειρά θεσμικά ζητήματα για το εν λόγω θέμα, κύριε Υπουργέ. Υπάρχει παράλειψη άμεσης προστασίας γεωτόπων χωρίς την ανάγκη εξακρίβωσης της αξίας τους μέσω διοικητικής πράξης και χωρίς την εξάρτησή τους από το βιοτικό στοιχείο που ενδέχεται να φιλοξενούν, παράλειψη κατηγοριοποίησης, τυποποίησης γεωμορφών και γεωτόπων σε θεσμικό επίπεδο, απουσία συνολικής καταγραφής και αποτύπωσης και έλλειψη συνεργασίας μεταξύ φορέων, απουσία θεσμικού πλαισίου που να προδιαγράφει το είδος των μελετών και τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις.
Υπάρχει, όμως και η παράλειψη ανάληψης αρμοδιοτήτων από το ΥΠΕΚΑ, σύμφωνα με την παραδοχή ότι οι γεώτοποι αποτελούν τμήματα του περιβάλλοντος και βέβαια, υπάρχει αποσπασματική διοικητική κάλυψη από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Επίσης, υπάρχουν αντικρουόμενοι χωροταξικοί σχεδιασμοί και σημαντικά οργανωτικά προβλήματα υπηρεσιών που έχουν σχέση με αυτό.
Για όλα αυτά, όμως και με βάση και την τοποθέτησή σας εγώ θα έλεγα ότι για να γίνει οτιδήποτε είναι προαπαιτούμενο να αλλάξει η αντίληψή μας, η αντίληψη της προστασίας του περιβάλλοντος και να τύχουν –θα έλεγα- ίσης προσοχής και σεβασμού τα βιοτικά με τα αβιοτικά στοιχεία της φύσης.
Γι’ αυτό, στο πλαίσιο αυτό εγώ θα κάνω κάποιες προτάσεις, όπως είναι η ανάγκη δημιουργίας ενός θεσμικού πλαισίου με το οποίο θα καθίσταται σαφές ότι η γεωλογική κληρονομιά προστατεύεται ευθέως και άμεσα άνευ ανάγκης διοικητικής αναγνώρισής της ως προστατευόμενης, η καταγραφή και η αποτύπωση σε γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών των γεωτόπων για το σύνολο της χώρας με συνεργασία κρατικών και ιδιωτικών φορέων. Η δράση αυτή μπορεί να υλοποιηθεί τουλάχιστον κατά την έναρξή της στο πλαίσιο των ήδη εκπονούμενων προγραμμάτων από το ΙΓΜΕ, αρκεί να επεκταθεί και σε περιοχές που δεν προκρίνονται ως γεωπάρκα. Ήδη το ΙΓΜΕ είχε συμβάλει πολύ με τις μελέτες που είχε κάνει και στα γεωπάρκα, τα οποία είναι υπό την προστασία της UNESCO σήμερα.
Όμως, απαραίτητη κρίνεται και η συμμετοχή λοιπών κρατικών φορέων που διαθέτουν αρχεία, αλλά και ιδιωτικών συλλόγων με αξιόλογο αρχειακό υλικό.
Επίσης, κατά τη διαδικασία της έρευνας πεδίου προτείνεται ο φορέας που θα αναλάβει να στελεχωθεί με προσωπικό με τεχνικές γνώσεις προσέγγισης του φυσικού περιβάλλοντος. Ο κατάλογος που θα δημιουργηθεί προτείνουμε να επικυρωθεί νομοθετικά και να ανανεώνεται κατά διαστήματα.
Προτείνουμε να ορισθούν νομοθετικά οι προδιαγραφές για το είδος των μελετών, αλλά και για τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις σε συνάρτηση με την προηγηθείσα τυποποίηση των γεωτόπων. Οι προδιαγραφές αυτές δεν πρέπει να αφορούν μόνο τα προστατευόμενα τοπία ή τα μνημεία της φύσης, αλλά όλους ανεξαιρέτως τους γεωτόπους και τα επιμέρους στοιχεία τους άνευ εξάρτησής τους από διοικητική αναγνώριση. Επίσης, προτείνουμε απόπειρα για ενιαία νομοθετική αντιμετώπιση και διοικητική προσέγγιση της προστασίας των γεωτόπων, ώστε να είναι σαφές ποιος φορέας αναλαμβάνει την ευθύνη της φύλαξής τους.
Ακόμη και αν δεν καταστεί εφικτό να αναλάβει αποκλειστικά μόνο ένας φορέας, είναι αναγκαίο να κατανεμηθούν αρμοδιότητες σύμφωνα με την τυποποίηση των γεωτόπων.
Και βέβαια, πρέπει να υπάρξει άρση της σύγχυσης μεταξύ διοικητικών, ελεγκτικών και εκπαιδευτικών ερευνητικών αρμοδιοτήτων μεταξύ των φορέων και καταβολή κάθε δυνατής προσπάθειας για συνεργασία και σύμπλευση με την πραγμάτωση της προστασίας.
Κλείνοντας, θα έλεγα ότι υπάρχει ανάγκη για θεσμική εθνική κατοχύρωση γεωπάρκων, καθορισμός δραστηριοτήτων οι οποίες μπορούν να γίνονται εντός αυτών.
Ευχαριστώ.
